No man's land: June 2006

Thursday, June 29, 2006

Baez sings Dylan

Joan Baez- một trong những giọng ca nữ nhạc Folk hay nhất. Giọng cô trong vắt, dịu dàng, ngân nga. Cô là ca sĩ chính hát các bài hát của Bob Dylan.

Album này tập hợp một số bài hát của Bob Dylan mà Joan từng hát. Nếu đã từng nghe chất giọng khê nồng, lãng tử của Bob Dylan, thì sẽ càng có dịp so sánh khi nghe các bài hát này được thể hiện bởi một giọng hát ngược lại, trong trẻo đến lạ lùng. Nhưng chính ra tôi lại thích một album khác, từng nghe mà không nhớ tên của Joan hơn. Album đó là một trong những album đầu tiên của Joan, khi cô chưa thành ca sĩ "chuyên trị" nhạc Bob Dylan, và giọng cô dịu dàng vô cùng. Hơn nữa các bài hát của Bob Dylan mang nhiều tâm sự cá nhân, có nhiều trải nghiệm, thậm chí đắng cay, mỉa mai, nghiệt ngã nên có lẽ nhìn chung, Bob Dylan vẫn là người thể hiện thành công hơn cả các nhạc phẩm của ông. Nhưng mặt khác, có nhiều bài nghe Joan Baez hát lại thấy có cảm xúc da diết hơn Bob.

Nói thêm về một số thứ không phải nhạc. Joan Baez có lẽ là một trong những người tiêu biểu nhất cho khái niệm "nghệ sỹ dấn thân". Cô có mặt trong hầu hết các hoạt động đấu tranh vì quyền con người, quyền công dân, phản đối bạo quyền và ủng hộ những người bất hạnh. Trong khi một số nghệ sỹ khác, có thể kể trong số này cả Bob Dylan, phạm vi đấu tranh hạn hẹp hơn và thường đi cùng xu hướng chung trong giới thì ở Joan, sự dấn thân của cô hình như thuần túy từ một xác tín mạnh mẽ của cô. Điều này có lẽ phần nào do hoàn cảnh gia đình cô, sinh ra trọng một gia đình theo giáo phái Quaker- giáo phái đề cao lòng thương cảm, sự dũng cảm cá nhân, bênh vực người thiệt thòi và sống giản dị, thanh bạch (,người Mỹ tự thiêu trước cửa Lầu Năm Góc phản đối chiến tranh Việt Nam cũng là một tín đồ Quaker). Joan Baez phản đối phân biệt chủng tộc, chống chiến tranh Việt Nam, đấu tranh vì quyền lợi của giới đồng tính, ủng hộ quyền con người, quyên góp chống nghèo đói, chống chiến tranh Iraq, bảo vệ môi trường....liên tục trong suốt bốn thập kỷ qua.

Thời chiến tranh Việt Nam, Joan Baez là một trong số ít nghệ sỹ Mỹ thực sự có mặt ở Việt Nam trong lúc chiến tranh căng thẳng. Cô đã đến Hà Nội năm 1972 để trao quà Giáng sinh cho tù binh Mỹ và tình cờ chứng kiến món quà Giáng sinh của Nixon tặng cho người Hà Nội trong 12 ngày đêm. Nhiệt liệt phản đối chiến tranh Việt Nam là thế nhưng tới năm 1979, bất chấp sự e ngại của những người trong phái tả, Joan Baez là một trong số những người đầu tiên phản đối chính quyền Hà Nội trong cách đối xử với những người phục vụ dưới chế độ Sài Gòn cũ trong một bức thư ngỏ gửi chính phủ CHXHCN Việt Nam. Có thể nói bà là một người sống với niềm tin mạnh mẽ của mình vào quyền con người, vào hòa bình và tự do. Hành động này của Baez có thể so sánh với việc làm của nhà văn Camus hai thập kỷ trước đó, khi ông hầu như đơn độc lên tiếng lên án nhà nước Stalin và các hành động đàn áp, đế quốc của nó, trước sự chế giễu và khó chịu của người bạn Sartre và nhiều trí thức tả phái châu Âu khác.

Khi đọc được bức thư ngỏ này, Trịnh Công Sơn đã viết một bức thư (nhưng không gửi) cho Joan Baez. Trong đó có nhắc tới kỷ niệm khi lần đâu ông nghe thấy tiếng hát của Joan:

"Chị Joan Baez thân mến!

Trong lúc viết lá thư này cho chị, trước mắt tôi có lá thư ngỏ và bên tai có tiếng hát We shall over come của chị.

"Vào những năm 60, có một kỷ niệm nhỏ khiến tôi tình cờ biết được tiếng hát của chị. Năm ấy, tôi lên một thành phố nhỏ ở vùng cao nguyên VN và nhân tiện ghé quán cà phê thăm người bạn cũng là ca sĩ. Vào quán, tôi thấy những đĩa hát có hình chị dính ở bức tường bằng gỗ. Ở ngoài trời rất lạnh, quán có đèn màu hồng, và ở chiếc quầy ngồi trên ghế cao cách tôi khoảng 2m, có một người lính Mỹ ngồi im lặng truớc ly rượu. Tiếng hát của chị bay la đà trên mặt bàn, ghé vào từng ly rượu, và dường như muốn thăm hỏi từng trái tim con người. Khi người lính Mỹ đứng dậy bước ra, tôi thấy trên mắt có một giọt nước màu hồng. Đến nay tôi không còn nhớ bài hát đó là bài gì, nhưng tiếng hát của chị có lẽ đã gợi lên trong lòng người ấy nỗi nhớ quê hương... "

(Joan Baez và Bob Dylan)

Quay lại âm nhạc, đây là album Baez sings Dylan

Tiếc là abum này chưa hoàn toàn tiêu biểu cho sự nghiệp của Joan Baez khi thiếu một số bài rất hay của Joan như "Blowing in the Wind", "Amazing Grace" hay "Diamond and Rust".

Còn đây là bài hát của Bob Dylan mà tớ đang thích (có lẽ cũng bởi tư tưởng AQ thấm đậm trong đó- Don't think twice, it's all right).

Khi nghe tiếng gà gáy trong buổi bình minh
Em hãy nhìn ra cửa sổ. Tôi sẽ đi xa.
Em là lý do để tôi tiếp tục đi
Nhưng đừng nghĩ ngợi nhiều. Rồi sẽ ổn thôi.

Dont think twice, its all right

It ain't no use to sit and wonder why, babe
It don't matter, anyhow
An' it ain't no use to sit and wonder why, babe
If you don't know by now
When your rooster crows at the break of dawn
Look out your window and I'll be gone
You're the reason I'm trav'lin' on
Don't think twice, it's all right

It ain't no use in turnin' on your light, babe
That light I never knowed
An' it ain't no use in turnin' on your light, babe
I'm on the dark side of the road
Still I wish there was somethin' you would do or say
To try and make me change my mind and stay
We never did too much talkin' anyway
So don't think twice, it's all right

It ain't no use in callin' out my name, gal
Like you never did before
It ain't no use in callin' out my name, gal
I can't hear you any more
I'm a-thinkin' and a-wond'rin' all the way down the road
I once loved a woman, a child I'm told
I give her my heart but she wanted my soul
But don't think twice, it's all right

I'm walkin' down that long, lonesome road, babe
Where I'm bound, I can't tell
But goodbye's too good a word, gal
So I'll just say fare thee well
I ain't sayin' you treated me unkind
You could have done better but I don't mind
You just kinda wasted my precious time
But don't think twice, it's all right

Monday, June 26, 2006

Practice makes perfect

or why Italy has won matches.

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "\r\n

\r\n

Thanks to Hieu \r\n");To view this multimedia content, please enable Javascript.

Saturday, June 24, 2006

Saturday

Hôm qua có người hỏi mình là mình nghĩ thế nào về cuộc đời. Câu hỏi được đưa ra sau khi người đó nêu quan điểm sống của mình.

Mình mới chợt nhớ ra là đã lâu lâu lắm kể từ lúc mình có một ý nghĩ cụ thể nào đó về cuộc sống phải thế này, phải thế kia. Giờ thì hình như với mình, chẳng có gì là "phải" cả. Hay nói sên sến kiểu pseudo-intelectual hiện sinh nửa vời, mượn lời ông râu dài Dostoievski thì "Everything is permitted when there is no God".

Hạnh phúc là gì? Chẳng ai có thể gọi tên cái gì cụ thể là hạnh phúc, nhưng một buổi trưa thứ bảy ngồi trong phòng, ly cafe trước mặt, nhìn ra cửa sổ nắng vàng ươm trên triền đối xanh và nghe các giai điệu dễ nghe, sweet và có gì đó mysterious như một câu chuyện cổ tích của Andersen hay Grimm trong album Ghost of a Rose của Blackmore's Night, thì cũng là một cảm giác thật dễ chịu. Và tự nhiên mình nhớ tới tên một bài hát của Beatles: "I feel fine". Mặc dù đôi khi cũng thích chia sẻ những cảm giác của mình với một ai đó, có thể khi đó cuộc sống sẽ full hơn nhưng nói chung, cuộc sống cũng không nhất thiết là "phải" thế này, "phải" thế kia. Mà hôm nọ mình cũng bị cho là người không hay chia sẻ :(.

Mấy hôm nay đang đọc hai cuốn: Tân ước Kinh Thánh (chưa từng đọc đầy đủ, trước chỉ đọc cuốn Chuyện Kinh Thánh của Pearl Buck) và Eichmann in Jerusalem của Hannah Arendt. Với những ai chưa biết thì Eichmann là một trong những kẻ chịu trách nhiệm chính của Holocaust thời Thế chiến thứ II- y bị tình báo Israel bắt cóc tại Argentina và mang về Israel xử còn Hannah Arendt là một trong các lý thuyết gia chính trị học quan trọng nhất của thế kỷ 20 và từng là người tình của triết gia Heidegger. Cuốn sách này gợi ra những ý tưởng về bản chất của con người trong xã hội, khi mà một người bình thường cũng dễ có những hành động tàn ác nhất trong các hoàn cảnh thích hợp. Liên quan tới chủ đề này có thí nghiệm Milgrom và thí nghiệm Stanford khá thú vị mà trong đó thí nghiệm Stanford đã là cảm hứng cho bộ phim The Experiment của Đức, một bộ phim khá hay. Để lúc nào rỗi rãi có thể sẽ nói thêm về các thí nghiệm này.

Giờ thì xuống xem bóng đá tiếp. Mình đang nghĩ không biết có nên cá độ trên Net cho World Cup này không. Kể ra giờ thì cũng "I feel fine" nhưng nếu cá độ mà trúng số tiền lớn thì mới gọi là "I feel so much happy". Đúng là cuộc đời con người qnẩn quanh thật, thất tình lục dục không thể không dính vào!

Monday, June 19, 2006

Here comes the sun

(Hermitage- Miro)

One of my favorite Beatles songs, hmm, perhaps my most favorite Beatles song. Strangely, it is composed not by Paul or John but by George. I always feel something close to happiness when listening to this song, again and again. So sweet, innocent and pure-hearted. Abbey Road is also one of my favorite Beatles album, along side with Rubber Soul and Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (but I like Rubber Soul best)

Btw, what is your most favorite Beatles song and album?

Here comes the sun

Here comes the sun, here comes the sun,
and I say it's all right

Little darling, it's been a long cold lonely winter
Little darling, it feels like years since it's been here
Here comes the sun, here comes the sun
and I say it's all right

Little darling, the smiles returning to the faces
Little darling, it seems like years since it's been here
Here comes the sun, here comes the sun
and I say it's all right

Sun, sun, sun, here it comes...
Sun, sun, sun, here it comes...
Sun, sun, sun, here it comes...
Sun, sun, sun, here it comes...
Sun, sun, sun, here it comes...

Little darling, I feel that ice is slowly melting
Little darling, it seems like years since it's been clear
Here comes the sun, here comes the sun,
and I say it's all right
It's all right

Because- The Beatles

(Blue II- Miro)

Because

Because the world is round it turns me on
Because the world is round...aaaaaahhhhhh

Because the wind is high it blows my mind
Because the wind is high......aaaaaaaahhhh

Love is all, love is new
Love is all, love is you

Because the sky is blue, it makes me cry
Because the sky is blue.......aaaaaaaahhhh

Joni Mitchell

(chân dung tự hoạ của Jonie Mitchell và là bìa album Both sides now)

Joni Mitchell- một trong những giọng ca nữ tôi thích nhất. Bà được coi là một trong những nghệ sĩ có tài nhất. Các sáng tác của bà đa dạng, đi từ folk/rock cho tới pop và jazz, nhưng có lẽ âm hưởng chính là sự kết hợp giữa nhạc folk/rock và nhạc jazz. Giọng bà hay một cách hiếm có, da diết, truyền cảm, khi sâu lắng, khi như nức nở. Có người nói, bà có được giọng hát như thế là vì đã bắt đầu hút thuốc từ khi 9 tuổi :D. Vị trí của bà trong dòng nhạc Folk/Rock có thể sánh với Bob Dylan, trên cả phương diện sáng tác và biểu diễn. Chính vì vậy Joni Mitchell được nhiều người mệnh danh là Bob Dylan nữ tuy bà từ chối danh hiệu này. Bà cũng là cây guitar siêu hạng, là cây guitar nữ có thứ hạng cao nhất trong Top 100 cây guitar theo bình chọn của Tạp chí Rolling Stones. Không những thế, Joni Mitchell còn là một hoạ sĩ có tài- bìa tất cả các album của bà đều do bà thiết kế, vẽ hay chụp ảnh- như trên bức tranh tự hoạ ở trên.

Album Blue có lẽ là album thành công nhất của Joni Mitchell. Album này xếp thứ 30 trong Top 500 album của tạp chí Rolling Stones (bà cũng là nữ nghệ sĩ có album xếp thứ hạng cao nhất trong list này). Album này được coi là album cuối cùng của Joni được xếp trong dòng nhạc folk để sau đó Joni chuyển hẳn sang các album khác có nhiều tiết tấu jazz hơn. Tuy nhiên, vẫn có thể nhận ra những thử nghiệm mang phong cách jazz ở trong album này. Các bài hát trong album này buồn da diết, tràn đấy nuối tiếc và mong nhớ, tình yêu, mất mát và nỗi cô đơn. Có lẽ nhiều hơn cả là nỗi nhớ và nỗi cô đơn. Joni Mitchell viết các bài hát trong album này khi đang lang thang ở châu Âu. Ca từ và giai điệu các bài hát như của một người đang đi thật xa để chạy trốn tình yêu. Rồi một lần kia khăn gói đi xa. Tưởng rằng được quên thương nhớ nơi quê nhà.

"I am on a lonely road and I am traveling
Traveling, traveling, traveling
Looking for something, what can it be
Oh I hate you some, I hate you some
I love you some
Oh I love you when I forget about me
(All I want)

Có lúc đó là tâm trạng nửa vui, nửa buồn, hay đúng hơn, vui để khỏi phải buồn, của một người khách lạ trong một thành phố lạ, bên cạnh những người bạn mới quen, và không biết thực sự mình sẽ đi đâu.

"Maybe I'll go to Amsterdam
Or maybe I'll go to Rome
And rent me a grand piano and put some flowers round my room
But let's not talk about fare-thee-wells now
The night is a starry dome.
And they're playin that scratchy rock and roll
Beneath the matalla moon"
(Carey)

nhưng cũng không ra được nỗi cô đơn vẫn ở bên trong mình và nỗi nhớ:

"Oh it gets so lonely
When you're walking
And the streets are full of strangers
All the news of home you read
Just gives you the blues
Just gives you the blues"

để rồi vẫn là một câu hỏi khắc khoải

"Will you take me as I am?
Will you?"

(California)

Ca từ của Joni Mitchell thật đẹp, giàu hình ảnh và liên tưởng lạ.

Oh you are in my blood like holy wine
And you taste so bitter but you taste so sweet
Oh I could drink a case of you
I could drink a case of you, darling
Still I'd be on my feet
And still be on my feet

(A Case Of You - Bài này về sau được Diana Krall và Tori Amos cover lại)

(Anh giống như rượu quý. Đắng và ngọt biết nhường nào. Em có thể uống hết một thùng anh. Mà vẫn đứng vững được trên đôi chân mình).

Blue, songs are like tattoos
You know Ive been to sea before
Crown and anchor me
Or let me sail away?

(Blue)

Yes, her song are like tatoos. Once they get in, they stay forever. Love is like a tatoo too: you can never erase it completely without scars or loss.

Nghe: Blue

1. All I Want
2. My Old Man
3. Little Green
4. Carey
5. Blue
6. California
7. This Flight Tonight
8. River
9. A Case Of You
10. The Last Time I Saw Richard

Tuesday, June 13, 2006

Đại học VN bị 'tư duy cổ hủ kìm hãm'

Bài trên BBC

Trong số báo mới nhất với nhiều bài nhận định về giáo dục Việt Nam, báo Chronicle of Higher Education của Mỹ nhận xét hệ thống đại học của Việt Nam

tiến bộ chậm chạp và không khác gì so với 20-30 năm trước.

Nguyên văn bài báo

The 25 Most Controversial Movies of all Time

From: Entertainment Weekly.

"...get someone's goat without any studio goosing, whose incendiary elements can inspire an offended party to picket, call for a boycott, even pray for divine intervention. These can be important, progressive, taboo-shattering films -- or merely films that feature a lot of randy humping. They can also be films that are truly, objectively despicable. The good, the bad, and the ugly are all reflected in."

Bài liên quan trên báo Thanh Niên:

Điểm qua danh sách này, điểm số là điểm hiện thời tại IMDB.

1. The Passion of the Christ. 7.3

Không thích phim này. Quá nhiều máu me và đau đớn, một cách vô nghĩa. Ý tưởng chẳng có gì mới cả ngoài minh hoạ cho Kinh Tân Ước bằng cảnh Chúa bị đầy đoạ. So what?

2. A Clockwork Orange. 8.4

Brilliant. Một phim rất ấn tượng và sâu sắc. Có hay không một cách cure đối với genes gây ra tội ác?

3. Farenheit 9/11. 7.8.

Một phim Bush-bashing, Republican- bashing từ một người chống Bush một cách radical. Tác giả rất thông minh và hóm hỉnh nhưng hơi bị manipulating khi làm phim.

4. Deep Throat.

Một phim Porno nhưng hình như được lọt vào dòng mainstream, chiếu ở rạp thường từng gây cơn sốt trong những năm 70. Bí danh của đồng chí Mark Felt, phó giám đốc FBI, người tuồn tài liệu Watergate cho báo chí là lấy từ tên phim này (Is American sense of humor.a bit crude?)

5. JFK. 7.9

Chưa xem.Có nên xem hay không nhỉ?

6. The Last Temptation of Christ. 7.4

Một vài bạn bè của mình thích phim này nhưng với tớ thì nó rất sleepy và chẳng có gì đặc biệt mấy. Tuy nhiên, có lẽ đây là phim đầu tiên đưa ra giả thuyết rằng Mary Magdeleine là người tình của Jesus.

7. The Birth of a Nation. 7.0

Phim từ đời Thượng cổ nên tất nhiên là chưa xem.

8. Natural Born Killers. 6.7

Tương tự JFK, là phim của Oliver Stone. Cũng chưa xem. Có thể sẽ xem để thấy máu me thế nào, hình như tác giả kịch bản là Tarantino

9. Last Tango in Paris. 6.9

Phim hay và đẹp nhưng xem hơi mệt vì distressing quá. Đoạn kết bất ngờ và ấn tượng. Cùng đạo diễn Bectolucci này thì mình thích phim The Dreamers hơn.

10. Baby Doll. 7.2

Chưa xem, cũng là phim đời Trung Cổ.

11. The Message. 8.4

Phim về nhà tiên tri Mohammad. Cũng chưa xem tuy đã có lần download về máy. Phim này có lẽ controversial vì theo đạo Hồi, không được vẽ hình của Mohammad.

12. The Deer Hunter. 8.1

Một trong những phim nổi tiếng về chiến tranh Việt Nam. Nằm trong list sẽ xem nhưng chưa biết bao giờ :D.

13. The Da Vinci Code. 6.5

Chưa xem. Sẽ xem cho vui mắt khi có DVD hoặc bản lậu đẹp trên Internet.

14. The Warriors. 7.3

Chưa xem.

15. Triumph of the Will. 7.9

Phim tài liệu tuyên truyền của phát xít Đức về cuộc diễu hành của đảng phát xít ở Nuremburrg năm 1936. Có thể sẽ xem, để thấy được hiệu quả của công tác tuyên truyền và dân vận dưới sự lãnh đạo của Đảng Quốc xã.

16. United 93. 7.8

Phim mới ra, đang chiếu ở rạp, ca ngợi tinh thần yêu nước, chống khủng bố của các hành khách trên chuyến bay United 93. Cũng chưa xem.

17. Freaks. 7.7

Chưa xem vì thuộc đời Trung cổ.

18. I Am Curious (Yellow). 5.8

Chưa xem.

19. Basic Instinct. 6.7
Phim này chắc ai cũng xem rồi, khỏi phải bình luận. Controversial nhất có khi là đoạn đổi chân của Sharon Stone, hehe.

20. Cannibal Holocaust. 6.0
Chưa xem. Chắc sẽ không xem vì ghét cái bọn ăn thịt người, từ Silence of the Lamb cho tới các thể loại hậu của nó.

21. Bonnie and Clyde. 8.0
Đã xem. Cũng đáng xem. Phim về đôi vợ chồng cướp nhà băng từng tung hoành dọc ngang nước Mỹ những năm 20-30 trước khi bị bắn chết bởi một tốp săn đầu người lấy tiền thưởng (bounty-hunters). Phim này controversial có lẽ vì lãng mạn hoá cặp cướp đường này (từng hạ sát khá nhiều người một cách ngẫu hứng trên thực tế).

22. Do the Right Thing. 7.7

Xem trên TV nên chưa trọn, nhưng rất đáng xem. Một bức tranh nhiều màu đậm đặc về sự phân biệt chủng tộc (cả thể hiện và ngầm) và cuộc sống ở các khu ghetto của người da đen. Nếu bạn thích Crash thì sẽ thích phim này.

23. Kids. 6.5
Phim về một tốp thanh thiếu niên sống truỵ lạc, với những thử nghiệm sex và ma tuý ở LA Một cậu bé chỉ đi ngủ với các cô còn trinh để tránh bệnh tật, nhưng một ngày kia cô bạn gái cũ của cậu phát hiện ra là mình đã nhiễm AIDS. Chú Larry Clark, tác giả phim này còn có mấy phim nữa cũng controversial như Bully (xem được) hay Kent Park (xem ghê ghê và lạm dụng quá).

24. Caligula. 4.5

Phim porno lọt vào dòng mainstream. Nội dung dớ dẩn, vô duyên, xem chưa chắc đã thấy stimulating mà có khi còn bored và sleepy trước khi kịp stimulated (nếu không fast forward). :D

2. Aladdin. 7.6

Chả hiểu sao phim này mà cũng controversial. Một phim hoạt hình rất sáng tạo so với thời điểm nó ra đời. One of my all time favorite animation movies.

Friday, June 09, 2006

Sáng thứ 6

The Ultimate Nina Simone

Buổi sáng thứ 6 trễ nải. Khác với mấy hôm trước nắng đẹp, trời hôm nay âm u và nhiều gió. Nghe những âm thanh trễ nải của Nina Simone trong album nhạc mới down hôm trước (không nhớ rõ down từ đâu). Giọng Nina thật hay, những âm thanh như thể được ngắt ra, ngắt ra để rồi thả mình vương vãi, như những ngọn lá được gió ơ hờ cuốn đi trong một chiều thu..

Có bài "Don't smoke in bed" khiến mình nhớ tới bản dịch của bạn Trinity ngày xưa, Tiếc là không nhớ nguyên văn, chép theo trí nhớ, vốn rất kém khi nhớ thơ.

"Tạm biệt anh, mái đầu trễ nải

Khép lại rồi giấc mơ nhẫn cưới

Đừng tìm em, em sẽ vượt qua

Và đừng hút thuốc trên giường, anh nhé"

Trong album có nhiều bài rất hay, để lát nữa mình sẽ up lên. Update: đã úp.

Nửa tiếng nữa là khai mạc World Cup rồi. Mình đã lười sẵn, giờ lại có World Cup để vin vào cho lười thêm như thế này thì bao giờ mới ra trường được đây :(.

Thursday, June 08, 2006

Jacob Gibbs.và lịch sử âm nhạc Việt Nam

Một số bài đặc sắc về lịch sử âm nhạc Việt Nam của Jacob Gibbs. Ông này có vốn kiến thức về âm nhạc Việt Nam thực sự đáng nể, và có rất nhiều tư liệu hiếm. Các bài này đều được post trên talawas nhưng vì talawas bị chặn tường lửa ở VN nên tớ post lại ở đây theo yêu cầu của GT và để cho ai quan tâm đọc.

Trần Tiến: Người hát rong của thời Đổi mới

Jason Gibbs

Tráº§n Tiáº¿n: NgÆ°á»i hÃ¡t rong cá»§a thá»i Äá»•i má»›i

Nguyá»…n TrÆ°Æ¡ng QuÃ½ dá»‹ch

Nháº¡c sÄ© biá»ƒu diá»…n vá»›i cÃ¢y Ä‘Ã n guitar lÃ má»™t biá»ƒu tÆ°á»£ng quen thuá»™c cá»§a sá»± khai phÃ¡, cá»§a sá»± tá»± thá»ƒ hiá»‡n vÃ cÃ³ lÃºc lÃ cá»§a nhá»¯ng biáº¿n Ä‘á»™ng thá»i cuá»™c. Thanh niÃªn Viá»‡t Nam báº¯t Ä‘áº§u chÆ¡i guitar vÃ o nhá»¯ng nÄƒm 1930, má»™t biá»ƒu hiá»‡n cá»§a sá»± Ä‘am mÃª Ä‘á»‘i vá»›i má»™t ná»n vÄƒn hoÃ¡ phÆ°Æ¡ng TÃ¢y xa xÃ´i. NÄƒm 1944, nháº¡c sÄ© Pháº¡m Duy Ä‘Ã£ mang cÃ¢y Ä‘Ã n guitar rong ruá»•i kháº¯p nÆ¡i cÃ¹ng má»™t gÃ¡nh hÃ¡t lÆ°u Ä‘á»™ng, hÃ¡t nhá»¯ng bÃ i hÃ¡t tÃ¢n nháº¡c hÃ£y cÃ²n non tráº» dá»c Ä‘Æ°á»ng dÃ i Ä‘áº¥t nÆ°á»›c. Sau Ä‘Ã³, Ã´ng cÅ©ng lÃªn Ä‘Æ°á»ng cÃ¹ng cÃ¢y Ä‘Ã n Ä‘á»ƒ á»§ng há»™ cho cuá»™c khÃ¡ng chiáº¿n cá»§a Viá»‡t Minh chá»‘ng láº¡i quÃ¢n PhÃ¡p. VÃ o nhá»¯ng nÄƒm 1960, má»™t ca nhÃ¢n vÃ má»™t nháº¡c sÄ© khÃ¡c, Trá»‹nh CÃ´ng SÆ¡n, dÃ¹ng cÃ¢y guitar cá»§a mÃ¬nh Ä‘á»ƒ hÃ¡t cho hoÃ bÃ¬nh trÃªn kháº¯p miá»n Nam Viá»‡t Nam. Tráº§n Tiáº¿n lÃ má»™t ngÆ°á»i du ca cá»§a nÆ°á»›c Viá»‡t Nam DÃ¢n chá»§ Cá»™ng hoÃ , anh Ä‘Ã£ dÃ¹ng cÃ¢y Ä‘Ã n, tiáº¿ng nÃ³i vÃ nÄƒng lÆ°á»£ng sÃ¡ng táº¡o cá»§a mÃ¬nh Ä‘á»ƒ hÃ¡t cho quÃª hÆ°Æ¡ng, vá»«a ngá»£i ca váº» Ä‘áº¹p cÅ©ng nhÆ° Ä‘á»“ng thá»i chá»‰ ra nhá»¯ng Ä‘iá»u tiÃªu cá»±c cá»§a Ä‘áº¥t nÆ°á»›c.

Giá»‘ng nhÆ° má»i ngÆ°á»i Viá»‡t Nam cÃ¹ng trang lá»©a, Tráº§n Tiáº¿n Ä‘Ã£ sá»‘ng qua nhá»¯ng thá»i ká»³ Ä‘áº§y gian khá»•, nhÆ°ng cÅ©ng ráº¥t trá»ng Ä‘áº¡i. Anh sinh nÄƒm 1947 trong khÃ¡ng chiáº¿n, trÃªn má»™t miá»n Ä‘á»“i gáº§n sÃ´ng ÄÃ¡y á»Ÿ vÃ¹ng SÆ¡n TÃ¢y, trong khi cháº¡y cÃ n cá»§a quÃ¢n PhÃ¡p. Sinh ra trong má»™t gia Ä‘Ã¬nh khÃ¡ giáº£ á»Ÿ HÃ Ná»™i, sau 1954, bá»‘ máº¹ anh pháº£i Ä‘i cáº£i táº¡o. Do thÃ nh pháº§n gia Ä‘Ã¬nh, cÆ¡ há»™i há»c hÃ nh cá»§a anh ban Ä‘áº§u bá»‹ háº¡n cháº¿. Anh ká»ƒ ráº±ng Ä‘Ã£ tráº£i qua thá»i tráº» sá»‘ng lang thang trong nhá»¯ng ngÃµ nhá» HÃ Ná»™i. VÃ o lÃºc tuá»•i má»›i lá»›n, anh lÃ m viá»‡c háºu trÆ°á»ng cho má»™t Ä‘oÃ n vÄƒn cÃ´ng tuyÃªn truyá»n. Sau má»™t thá»i gian, anh lÃªn sÃ¢n kháº¥u vÃ trá»Ÿ thÃ nh má»™t giá»ng ca dá»± bá»‹ cho Ä‘oÃ n, rá»“i Ä‘áº£m nhiá»‡m vai trÃ² ca sÄ© hÃ¡t chÃnh ^[1] .

ÄoÃ n vÄƒn cÃ´ng biá»ƒu diá»…n á»Ÿ vÃ¹ng chiáº¿n sá»± vÃ anh Ä‘i vÃ o vÃ¹ng TÃ¢y NguyÃªn vÃ miá»n cao nguyÃªn LÃ o. Thá»i gian nÃ y anh báº¯t Ä‘áº§u viáº¿t ca khÃºc. VÃ dá»¥ 1 lÃ ca khÃºc â€œCÃ´ gÃ¡i Sáº§m NÆ°a xinh Ä‘áº¹pâ€ anh viáº¿t khi Ä‘ang lÃ m nghÄ©a vá»¥ quá»‘c táº¿ á»Ÿ LÃ o nÄƒm 1968 (Ä.T. 1982, 6).

VÃ dá»¥ 1 - CÃ´ gÃ¡i Sáº§m NÆ°a xinh Ä‘áº¹p

NÃ y cÃ´ gÃ¡i trÃªn nÆ°Æ¡ng Æ¡i chá»‹u khÃ³ nuÃ´i chiáº¿n sÄ©
NgÆ°á»i diá»‡t thÃ¹ vÃ¬ dÃ¢n Æ¡ chÆ°a vá», Ã” Ä‘Ãª
Rá»“i mai Ä‘Ã¢y Ä‘áº¥t nÆ°á»›c váº¯ng bÃ³ng thÃ¹
Äá»£i chá» anh láº¡i vá» bÃªn em ngÆ°á»i Ä‘áº¹p Æ¡i anh vá»

Æ nÃ y cÃ´ cÃ´ gÃ¡i, Æ¡ nÃ y cÃ´ gÃ¡i LÃ o
MÃ¬nh anh hÃ¡t, mÃ¬nh anh lÄƒm tÆ¡i
MÃºa má»™t mÃ¬nh sao nÃ³ khÃ´ng Ä‘áº¹p, khÃ´ng Ä‘áº¹p, khÃ´ng Ä‘áº¹p, khÃ´ng Ä‘áº¹p
Em há»¡i em ra Ä‘Ã¢y cÃ¹ng kÃªu lÄƒm tÆ¡i khÃ¨n anh ngÃ¢n vang
TrÃ´ng kÃ¬a Ä‘Ã´i tay má»m
ThÃ¢n uá»‘n cong lÄƒm vÃ´ng nhá»‹p nhÃ ng, nhá»‹p nhÃ ng, nhá»‹p nhÃ ng, nhá»‹p nhÃ ng
Anh Ä‘Ã£ nhÃ¬n tháº¥y em cÆ°á»i tÆ°Æ¡i, trong tiÃªÌng cÆ°á»i áº¥m vui báº¡n bÃ¨
Æ i ná»¥ cÆ°á»i sao duyÃªn dÃ¡ng
La na la nuÃ´n na, la na la y nuÃ´n na
Æ i cÃ´ em Sáº§m NÆ°a, nhá»› thÆ°Æ¡ng anh Ä‘á»£i chá».

Ca tá»« vÃ nháº¡c cá»§a ca khÃºc gá»£i lÃªn má»™t Ä‘iá»‡u nháº¡c giáº£i trÃ quen thuá»™c cá»§a ThÃ¡i vÃ LÃ o cÃ³ tÃªn lÄƒm tÆ¡i vÃ má»™t Ä‘iá»‡u mÃºa vÃ²ng trÃ²n lÃ lÄƒm vÃ´ng ^[2] . KhÃ¨n lÃ má»™t nháº¡c cá»¥ thá»•i báº£n Ä‘á»‹a khÃ´ng cáº§n cÃ³ lÆ°á»¡i gÃ Ä‘Æ°á»£c dÃ¹ng trong nhá»¯ng dá»‹p lá»… nÃ y. Tá»‰nh Sáº§m NÆ°a cá»§a LÃ o lÃ má»™t cÄƒn cá»© cá»§a quÃ¢n cá»™ng sáº£n Pathet LÃ o. Máº·c dÃ¹ bÃ i hÃ¡t liÃªn quan Ä‘áº¿n chiáº¿n tranh vÃ cuá»™c chiáº¿n Ä‘áº¥u cá»§a Pathet LÃ o vá»›i sá»± há»— trá»£ cá»§a Viá»‡t Nam, nÃ³ nÃ³i trá»±c tiáº¿p vá» nhá»¯ng ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯ háºu phÆ°Æ¡ng vÃ sá»± ngÃ³ng Ä‘á»£i nhá»¯ng ngÆ°á»i Ä‘Ã n Ã´ng tá»« máº·t tráºn trá»Ÿ vá». BÃ i ca khi Ä‘Ã³ Ä‘Ã£ táº¡o ra má»™t sá»± say mÃª hÆ¡i láº¡ láº«m cho má»™t bÃ i hÃ¡t Viá»‡t Nam vÃ khi xuáº¥t hiá»‡n, nÃ³ Ä‘Ã£ Ä‘Æ°á»£c yÃªu thÃch cáº£ á»Ÿ LÃ o vÃ Viá»‡t Nam ^[3] . NÃ³ phá»¥c vá»¥ cho má»¥c Ä‘Ãch truyÃªn truyá»n cá»• vÅ© tÃ¬nh Ä‘oÃ n káº¿t vÃ há»¯u nghá»‹ LÃ o-Viá»‡t, vÃ Ä‘Ã£ giÃ nh Ä‘Æ°á»£c má»™t giáº£i thÆ°á»Ÿng ca khÃºc cá»§a cuá»™c thi â€œTiÃªÌng hÃ¡t Ã¡t tiÃªÌng bomâ€ ^[4] .

NÄƒm 1971, Tráº§n Tiáº¿n bá»‹ sá»‘t rÃ©t Ã¡c tÃnh vÃ trá»Ÿ ra Báº¯c vá» HÃ Ná»™i. Sau Ä‘Ã³ anh theo há»c Nháº¡c viá»‡n, tá»‘t nghiá»‡p khoa thanh nháº¡c vÃ sÃ¡ng tÃ¡c nÄƒm 1978. Nhá»¯ng ca khÃºc Ä‘áº§u tiÃªn sau khi tá»‘t nghiá»‡p mang chá»§ Ä‘á» yÃªu nÆ°á»›c. â€œGiai Ä‘iá»‡u Tá»• quá»‘câ€ lÃ má»™t bÃ i ca ngá»£i lÃ²ng yÃªu nÆ°á»›c, nÃ³i vá» nhá»¯ng giai Ä‘iá»‡u anh nghe tháº¥y tá»« sá»± hÃ¹ng thiÃªng cá»§a sÃ´ng nÃºi, trong bÃ i hÃ¡t ru con, trong Truyá»‡n Kiá»u, vÃ trong nhá»‹p quÃ¢n hÃ nh cá»§a nhá»¯ng ngÆ°á»i lÃnh ra tráºn. Chiáº¿n tranh láº¡i trá»Ÿ thÃ nh má»™t má»‘i quan tÃ¢m trÆ°á»›c sá»± xung Ä‘á»™t vá»›i Khmer Äá» nÄƒm 1978 vÃ Trung Quá»‘c nÄƒm 1979. TrÆ°á»›c cuá»™c chiáº¿n bÃ nh trÆ°á»›ng cá»§a Trung Quá»‘c, anh viáº¿t bÃ i â€œNhá»¯ng Ä‘Ã´i máº¯t mang hÃ¬nh viÃªn Ä‘áº¡nâ€, Ä‘Ã´i máº¯t cá»§a nhá»¯ng ngÆ°á»i giÃ vÃ tráº» em Ä‘ang khÃ³c than tá»« nÆ¡i biÃªn giá»›i - trá»Ÿ thÃ nh Ä‘á»™ng lá»±c cho nhá»¯ng ngÆ°á»i lÃnh Viá»‡t Nam. CÅ©ng trong khoáº£ng thá»i gian Ä‘Ã³, anh viáº¿t â€œVáº¿t chÃ¢n trÃ²n trÃªn cÃ¡tâ€, má»™t khÃºc ca ghi cÃ´ng nhá»¯ng ngÆ°á»i thÆ°Æ¡ng binh trá»Ÿ vá». Nhá»¯ng váº¿t chÃ¢n trÃ²n trong bÃ i hÃ¡t tá»« chiáº¿c náº¡ng gá»— cá»§a ngÆ°á»i cá»±u chiáº¿n binh, ngÆ°á»i Ä‘Ã£ tÃ¬m cho mÃ¬nh niá»m khuÃ¢y khoáº£ trong cÃ´ng viá»‡c cá»§a tháº§y giÃ¡o lÃ ng quÃª miá»n duyÃªn háº£i, nÆ¡i anh chÆ¡i cÃ¢y Ä‘Ã n guitar cá»§a mÃ¬nh cho lÅ© tráº» (Gibbs 2006) ^[5] .

Trong thá»i gian nÃ y, má»™t hÃ¬nh thá»©c ná»•i lÃªn trong Ã¢m nháº¡c phá»• thÃ´ng á»Ÿ Viá»‡t Nam Ä‘Æ°á»£c gá»i lÃ nháº¡c nháº¹. Loáº¡i nháº¡c nÃ y mang má»™t sá»‘ hÃ¬nh thá»©c Ä‘Æ°á»£c láº¥y tá»« mÃ´ hÃ¬nh ca khÃºc chÃnh trá»‹ ÄÃ´ng Ã‚u vÃ nháº¡c cá»• Ä‘á»™ng diá»…n Ä‘Ã n cá»§a XÃ´-viáº¿t (estrada). ChÃnh phá»§ nháºn tháº¥y, sau khi chiáº¿n tranh qua Ä‘i, cÃ³ má»™t nhu cáº§u nghe nháº¡c Ä‘á»ƒ thÆ° giÃ£n - má»i ngÆ°á»i muá»‘n Ã¢m nháº¡c pháº£i vá»«a váº·n vá»›i nhá»‹p Ä‘iá»‡u â€œnhá»™n nhá»‹p, kháº©n trÆ°Æ¡ngâ€ cá»§a xÃ£ há»™i má»›i (NguyÃªÌƒn Äá»©c ToÃ n 2004 [1977], 703). Tuy nhiÃªn, nhÆ° má»™t nháº¡c sÄ© Ä‘Ã£ viáº¿t, máº·c dÃ¹ nháº¡c nháº¹ â€œthÆ°á»ng Ä‘Æ°á»£c dÃ¹ng Ä‘á»ƒ Ä‘Ã¡p á»©ng Ä‘Ã²i há»i giáº£i trÃ,... khÃ´ng há» cÃ³ nghÄ©a lÃ chá»©c nÄƒng vÃ tÃ¡c dá»¥ng giÃ¡o dá»¥c cá»§a nháº¡c nháº¹ háº¡n cháº¿â€ (Pháº¡m ÄÃ¬nh SÃ¡u 2004 [1978], 713). Nhá»¯ng trÃ o lÆ°u Ã‚u-Má»¹ nhÆ° nháº¡c rock Ä‘Ã£ tÃ¬m Ä‘Æ°á»£c con Ä‘Æ°á»ng trá»Ÿ láº¡i trong ca khÃºc Viá»‡t Nam thÃ´ng qua hÃ¬nh thá»©c nÃ y.

Háº§u háº¿t nhá»¯ng ca khÃºc cá»§a Tráº§n Tiáº¿n thá»i ká»³ nÃ y thá»ƒ hiá»‡n nhá»¯ng hÃ¬nh thá»
©c giao thoa vá»›i Ä‘á»i sá»‘ng xÃ£ há»™i. Ca khÃºc â€œMáº·t trá»i bÃ© conâ€ nÃ³i vá» niá»m vui Ä‘Æ°á»£c tháº¥y nhá»¯ng Ä‘á»©a tráº» hÃ¡o há»©c xem tiáº¿t má»¥c cá»§a anh, tÃ¬m tháº¥y Ã½ nghÄ©a trong sá»± hÆ°á»Ÿng thá»¥ giáº£n dá»‹ mÃ anh cÃ³ thá»ƒ mang láº¡i cho chÃºng. Ca khÃºc â€œThÃ nh phá»‘ tráº»â€ viáº¿t khoáº£ng nÄƒm 1981 dÃ¹ng nhá»¯ng nhá»‹p Ä‘iá»‡u rock Ä‘á»ƒ nháº¥n máº¡nh niá»m láº¡c quan cá»§a Ä‘áº¥t nÆ°á»›c.

VÃ dá»¥ 2 -ThÃ nh phá»‘ tráº»

Em Ä‘i Ä‘Ã¢u vá»? mÃ tÃ³c Ä‘áº§y me!
Em ngá»“i em cháº£i, nghÄ© gÃ¬ vui tháº¿
MÃ cÆ°á»i má»™t mÃ¬nh.
Anh Ä‘i Ä‘Ã¢u vá»? dáº§u mÃ¡y Ä‘áº§y tay
LÆ°ng tráº§n giÃ³ bá»ƒ, nghÄ© gÃ¬ vui tháº¿ nhÃ¬n ngÆ°á»i vá»£ hiá»n. ( la la la ...)
ThÃ nh phá»‘ tÃ´i (mang tÃ¬nh yÃªu) ráº¥t tráº» (nhÆ° mÃ¹a xuÃ¢n)
Báº¡n hÃ£y nghe ... (vang lá»i ca) há» hÃ¡t vá» mÃ¬nh,
Báº±ng trÃ¡i tim ... (mang tÃ¬nh yÃªu) ráº¥t tráº» ... (nhÆ° mÃ¹a xuÃ¢n),
Báº±ng khÃ¡t khao bá»ng chÃ¡y...
ÄÃªm khuya tiáº¿ng Ä‘Ã n xao xuyáº¿n hÃ ng me
CÃ³ ngÆ°á»i lÃnh tráº», nhá»› ngÆ°á»i báº¡n gÃ¡i ngá»“i Ä‘Ã n má»™t mÃ¬nh
Äi trong tiáº¿ng Ä‘Ã n thÃ nh phá»‘ tÃ¬nh ca
Tháº¥y mÃ¬nh bá»—ng tráº», Ã´m Ä‘Ã n tÃ´i hÃ¡t hoÃ cÃ¹ng báº¡n bÃ¨.

ÄÃ³ lÃ chÃ¢n dung cá»§a má»™t thÃ nh phá»‘, má»™t táºp há»£p cá»§a nhá»¯ng cÃ¡ nhÃ¢n tiÃªn tiáº¿n Ä‘Æ°á»£c Ä‘áº·t trong má»™t tháº¿ giá»›i chia sáº» vá» cÃ´ng viá»‡c, tÃ¬nh yÃªu, tuá»•i tráº» vÃ Ã¢m nháº¡c. NgÆ°á»i vá»£ trong ca khÃºc yÃªu con Ä‘Æ°á»ng rá»£p bÃ³ng cÃ¢y ráº£i lÃ¡ me bay lÃªn tÃ³c cÃ´. NgÆ°á»i chá»“ng háº¿t mÃ¬nh trong lao Ä‘á»™ng sáº£n xuáº¥t tÃ¬m tháº¥y niá»m vui khi nhÃ¬n ngáº¯m háº¡nh phÃºc riÃªng tÆ° cá»§a mÃ¬nh. Tháºm chÃ cáº£ ná»—i cÃ´ Ä‘Æ¡n cá»§a má»™t ngÆ°á»i lÃnh cÅ©ng cÃ³ má»™t chá»— trong bÃ i hÃ¡t. Má»i ngÆ°á»i trong thÃ nh phá»‘ cá»§a bÃ i hÃ¡t Ä‘á»u trÃ n Ä‘áº§y tuá»•i tráº» vÃ sá»©c sá»‘ng. ÄÃ¢y lÃ má»™t khÃa cáº¡nh hiá»‡n thá»±c xÃ£ há»™i chá»§ nghÄ©a ráº¥t há»£p thá»i â€“ bÃ i hÃ¡t Ä‘Ã£ Ä‘Æ°á»£c thanh niÃªn bÃ¬nh chá»n lÃ má»™t trong mÆ°á»i ca khÃºc Ä‘Æ°á»£c yÃªu thÃch nháº¥t nÄƒm 1982 (Thanh BÃ¬nh 1982, 9) ^[6] .

ChÃ¢n dung cá»§a â€œThÃ nh phá»‘ tráº»â€ quáº£ lÃ quÃ¡ tÆ°Æ¡i sÃ¡ng khi so sÃ¡nh vá»›i hiá»‡n thá»±c lÃºc Ä‘Ã³. Báº£n thÃ¢n chÃnh quyá»n Viá»‡t Nam Ä‘Ã£ nháºn ra Ä‘iá»u cáº§n lÃ m Ä‘á»ƒ cáº£i cÃ¡ch, vÃ nhá»¯ng Ä‘á»•i thay cá»™ng hÆ°á»Ÿng tá»« LiÃªn XÃ´ má»Ÿ Ä‘Æ°á»ng cho quÃ¡ trÃ¬nh cáº£i tá»• (perestroika), á»Ÿ Viá»‡t Nam gá»i lÃ Ä‘Ã´Ì‰i má»›i. NhÃ lÃ£nh Ä‘áº¡o Viá»‡t Nam NguyÃªÌƒn VÄƒn Linh Ä‘Ã£ khÃch lá»‡ vÄƒn nghá»‡ sÄ© táº¥n cÃ´ng vÃ o nhá»¯ng váº¥n Ä‘á» nhÆ° "bá»‡nh quan liÃªu, á»©c hiáº¿p quáº§n chÃºng,... Äƒn bÃ¡m, sá»‘ng phÃ¨ phá»¡n trÃªn lÆ°ng nhá»¯ng ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng chÃ¢n tay vÃ trÃ Ã³c...â€ Äá»ƒ Ä‘Ã¡p á»©ng, nÄƒm 1987, Tráº§n Tiáº¿n thÃ nh láºp má»™t ban nháº¡c rock cÃ³ tÃªn â€œÄen Tráº¯ngâ€ ^[7] . BÃ i hÃ¡t â€œTráº§n trá»¥i 87â€ lÃ tuyÃªn ngÃ´n máº¡nh máº½ nháº¥t cá»§a anh vá» Ä‘á»•i má»›i, kháº¯c hoáº¡ má»™t Ä‘áº¥t nÆ°á»›c vá»›i nhá»¯ng kháº©u hiá»‡u trá»‘ng rá»—ng, nÆ¡i nhá»¯ng ngÆ°á»i tÃ i nÄƒng nháº¥t bá» ra nÆ°á»›c ngoÃ i, vÃ sá»± hi sinh cá»§a nhá»¯ng ngÆ°á»i lÃnh cÃ¹ng nhá»¯ng nÃ´ng dÃ¢n Ä‘Ã£ nuÃ´i giáº¥u há» bá»‹ quÃªn lÃ£ng (Gibbs 2006). â€œRock Ä‘á»“ng há»“â€ lÃ má»™t chÃ¢n dung cá»§a má»™t xÃ£ há»™i mÃ ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng nghÃ¨o khá»• Ä‘Æ°á»£c vÃ nhÆ° chiáº¿c kim giÃ¢y má»ng máº£nh cháº¡y mÃ£i khÃ´ng nghá»‰, trong khi chiáº¿c kim giá» - Ã¡m chá»‰ nhá»¯ng quan chá»©c nhÃ nÆ°á»›c nhiá»u Ä‘áº·c quyá»n Ä‘áº·c lá»£i - hÆ°á»Ÿng má»i thÃ nh quáº£ (Hiebert 1991). Kim giÃ¢y chá»‰ Ä‘Æ°á»£c há»i Ä‘áº¿n khi nÃ o nÃ³ cháº¿t.

VÃ dá»¥ 3 - Rock Ä‘á»“ng há»“

Báº¡n nhÃ¬n xem chiáº¿c kim giÃ¢y, khá»‘n thÃ¢n cho chiáº¿c kim giÃ¢y yáº¿u gáº§y (tung tung, tÃch táº¯c)
Cháº¡y loanh quanh suá»‘t thÃ¡ng nÄƒm, cháº¡y nhÆ° Ä‘iÃªn cho lÅ© kim kia nhÃch dáº§n (tung tung, tÃch táº¯c)
NhÆ°ng cÃ³ ai xem Ä‘á»“ng há»“, cÃ³ máº¥y ai Ä‘i xem Ä‘á»“ng há»“ há»i giÃ¢y (tung tung tÃch, boong)
Rá»“i má»™t hÃ´m chiáº¿c kim giÃ¢y, chÄƒÌ‰ng ai chÄƒm, chiáº¿c kim giÃ¢y yáº¿u dáº§n (tung tung, tÃch táº¯c)
Cháº¡y loanh quanh Ä‘Ã³i nhÄƒn rÄƒng, cháº¡y nhÆ° Ä‘iÃªn cho tá»›i khi kim cháº¿t dáº§n (tung tung, tÃch táº¯c)
Kim phÃºt Æ° hay kim giá»? KhÃ´ng cÃ³ kim giÃ¢y coi nhÆ° lÃ bá» Ä‘i (tung tung tÃch, boong)
Bao thÃ¡ng nÄƒm váº«n Ã¢m tháº§m, nay cháº¿t Ä‘i kim giÃ¢y má»›i Ä‘Æ°á»£c há»i tÃªn (tung tung tÃch, boong).

TÃ´i tháº¥y bÃ i hÃ¡t nÃ y giá»‘ng nhÆ° má»™t cÃ¡ch thá»ƒ hiá»‡n cá»§a thá»i cÃ´ng nghiá»‡p cho cÃ¢u tá»¥c ngá»¯ Viá»‡t Nam: â€œNháº¥t sÄ© nhÃ¬ nÃ´ng / Háº¿t gáº¡o cháº¡y rÃ´ng nháº¥t nÃ´ng nhÃ¬ sÄ©â€. Sá»± hoÃ¡n Ä‘á»•i cá»§a há»‡ thá»‘ng tráºt tá»± xáº£y ra khi máº¥t mÃ¹a, cÅ©ng nhÆ° tháº¿, khi ngÆ°á»i lao Ä‘á»™ng kiá»‡t quá»‡, nhÆ° tÃ¬nh cáº£nh há» á»Ÿ Viá»‡t Nam nhá»¯ng nÄƒm 1980, thÃ¬ cÅ©ng cháº³ng cÃ³ nhiá»u nháº·n Ä‘á»ƒ mÃ cho cÃ¡c vá»‹ tai to máº·t lá»›n.

Má»™t bÃ i hÃ¡t khÃ¡c khi Ä‘Ã³, â€œChuyá»‡n nÄƒm ngÆ°á»iâ€, váº½ nÃªn má»™t cÃ¡i nhÃ¬n khÃ¡c vá» nhá»¯ng bá»™ pháºn tiÃªu biá»ƒu cá»§a xÃ£ há»™i.

VÃ dá»¥ 3 - Chuyá»‡n nÄƒm ngÆ°á»i

CÃ³ khu rá»«ng thanh niÃªn xung phong thiáº¿u Ä‘Ã n Ã´ng, toÃ n con gÃ¡i chÆ°a chá»“ng...
Há» cá»© cÆ°á»i nhÆ° Ä‘iÃªn nhÆ° Ä‘iÃªn, chiáº¿n tranh thÃ¬ liÃªn miÃªn, liÃªn miÃªn, há» khÃ´ng cÆ°á»i thÃ¬ cháº¿t máº¥t,
Mi phÃ¡ mi rá» mi phÃ¡ mi rá» mi lÃ¡...
CÃ³ má»™t nÃ ng tiá»ƒu thÆ° con quan, sá»‘ng giÃ u sang, Ä‘á»i sung sÆ°á»›ng vÃ´ vÃ n...
CÃ´ suá»‘t ngÃ y soi gÆ°Æ¡ng, soi gÆ°Æ¡ng, tÃ¬m ná»—i buá»“n trong thi ca vÄƒn chÆ°Æ¡ng, cÃ´ khÃ´ng buá»“n thÃ¬ cháº¿t máº¥t,
CÃ³ má»™t chÃ ng nháº¡c sÄ© lÆ¡ mÆ¡, suá»‘t Ä‘á»i yÃªu, suá»‘t Ä‘á»i nhá»›, nhá»›, nhá»›,
CÃ³ má»™t gÃ£ chÃ¡n Ä‘á»i lang thang, suá»‘t Ä‘á»i say, suá»‘t Ä‘á»i quÃªn, quÃªn, quÃªn, khÃ´ng quÃªn thÃ¬ cháº¿t máº¥t,
CÃ³ má»™t ngÆ°á»i khÃ´ng quÃªn, khÃ´ng say, khÃ´ng buá»“n vui, cháº³ng thÆ°Æ¡ng nhá»› ai bao giá»,
Sá»›m láº¡i chiá»u Ä‘i lÃªn cÆ¡ quan, chiáº¿c xe cÃ tÃ ng má»™t lon cÆ¡m khÃ´,
Há» cháº³ng cháº¿t bao giá»...
VÃ¬ cÃ³ sá»‘ng bao giá» Ä‘Ã¢u, Há» cháº³ng sá»‘ng bao giá» ....
ThÃ¬ cÃ³ cháº¿t bao giá» Ä‘Ã¢u...

Äoáº¡n Ä‘áº§u ká»ƒ vá» má»™t Ä‘Æ¡n vá»‹ ná»¯ thanh niÃªn xung phong tráº», nhá»¯ng ngÆ°á»i trong thá»i chiáº¿n má»Ÿ Ä‘Æ°á»ng Há»“ ChÃ Minh, báº£o vá»‡ Ä‘Æ°á»ng tiáº¿p váºn, Ä‘á»‘i máº·t vá»›i nhá»¯ng hiá»ƒm nguy vÃ khÃ³ khÄƒn thÆ°á»ng trá»±c. Tráº§n Tiáº¿n nÃ³i tháº³ng Ä‘áº¿n sá»± gian khá»• chiáº¿n tráºn cá»§a há» vÃ nhá»¯ng khoáº£nh kháº¯c Ä‘iÃªn dáº¡i Ä‘Æ°á»£c giáº£i phÃ³ng báº±ng nhá»¯ng tráºn cÆ°á»i. Tháº¿ giá»›i nÃ y cÅ©ng Ä‘Æ°á»£c Ä‘á»‹nh hÃ¬nh vá»›i má»™t quÃ½ cÃ´ Ä‘Æ°á»£c nuÃ´ng chiá»u chá»‰ biáº¿t tÃ¬m ná»—i buá»“n qua sÃ¡ch vá»Ÿ. Nháº¡c sÄ© mÆ¡ mÃ ng vÃ gÃ£ chÃ¡n Ä‘á»i say sÆ°a cÅ©ng Ä‘Æ°á»£c cho vÃ o cáº£nh nÃ y. BÃªn cáº¡nh nhá»¯ng ngÆ°á»i khÃ¡c Ä‘ang sá»‘ng thá»±c sá»±, nÄƒm máº«u ngÆ°á»i nÃ y tá»“n táº¡i thÃ´ng qua nhá»¯ng thÃ³i quen, má»i thá»© há» cáº§n lÃ sá»± báº±ng lÃ²ng. ChÃnh há» lÃ nhá»¯ng Ä‘á»‘i tÆ°á»£ng cáº§n nháº¯m tá»›i cá»§a nhá»¯ng kháº©u hiá»‡u cá»• Ä‘á»™ng cÃ³ á»Ÿ kháº¯p nÆ¡i tuyÃªn truyá»n cho tiáº¿n bá»™ khÃ´ng ngá»«ng vÃ viá»‡c táº¡o ra â€œcon ngÆ°á»i má»›iâ€ luÃ´n Ä‘áº¥u tranh, luÃ´n luÃ´n hoÃ n thiá»‡n.

Má»™t nhÃ nghiÃªn cá»©u Ã¢m nháº¡c viáº¿t vá» nhá»¯ng buá»•i biá»ƒu diá»…n cá»§a Tráº§n Tiáº¿n khi Ä‘Ã³ Ä‘Ã£ thá»«a nháºn bÃ i hÃ¡t Viá»‡t Nam Ä‘áº¿n thá»i Ä‘iá»ƒm Ä‘Ã³ váº«n chá»§ yáº¿u mang chá»©c nÄƒng cá»§
a má»™t â€œvÅ© khÃ tÆ° tÆ°á»Ÿngâ€ vÃ nÃ³ lÃ káº¿t quáº£ cá»§a sá»± thá»ƒ hiá»‡n bá»‹ giá»›i háº¡n. CÃ¹ng vá»›i nhá»¯ng kháº©u hiá»‡u yÃªu nÆ°á»›c vÃ má»™t tinh tháº§n láº¡c quan khÃ´ng nghá»‰, dÆ°á»ng nhÆ° cáº§n cÃ³ tinh tháº§n phÃª phÃ¡n xÃ£ há»™i, vÃ Ä‘á»ƒ cÃ³ Ä‘Æ°á»£c má»™t cÃ¡ch thá»ƒ hiá»‡n cáº£m xÃºc nhiá»u sáº¯c thÃ¡i hÆ¡n, nhá»¯ng cáº£m xÃºc nhÆ° ná»—i buá»“n vÃ ná»—i Ä‘au Ä‘Ã£ bá»‹ ngÄƒn cáº¥m trÆ°á»›c Ä‘Ã³ ^[8] . Ã”ng hoan nghÃªnh cÃ¡ch thá»ƒ hiá»‡n Ã¢m nháº¡c cá»§a Tráº§n Tiáº¿n vÃ tÃ¬m tháº¥y á»Ÿ ngÆ°á»i nháº¡c sÄ© â€œmá»™t tiáº¿ng nÃ³i riÃªng, cÃ³ nhá»¯ng bÃ iâ€¦ táº¡o Ä‘Æ°á»£c hiá»‡u quáº£ nghá»‡ thuáºt, lÃ m xÃºc Ä‘á»™ng lÃ²ng má»i ngÆ°á»i...â€ (TÃº Ngá»c 2004 [1988], 158-161) ^[9] .

Tráº§n Tiáº¿n trá»Ÿ thÃ nh má»™t hÃ¬nh tÆ°á»£ng Ä‘áº§y khÃch Ä‘á»™ng trong xÃ£ há»™i, giÃ nh Ä‘Æ°á»£c sá»± quÃ½ máº¿n rá»™ng rÃ£i trong nhá»¯ng ngÆ°á»i yÃªu nháº¡c, nhÆ°ng Ä‘Ã£ hÃºc pháº£i bá»™ mÃ¡y quan liÃªu â€“ ban nháº¡c cá»§a anh bá»‹ Ä‘Ã¬nh chá»‰ sau 3 buá»•i diá»…n (Hiebert 1991). NÄƒm 1988, anh sang thÄƒm LiÃªn XÃ´, trÃ¬nh diá»…n vá»›i má»™t ban nháº¡c rock cá»§a sinh viÃªn Ä‘áº¡i há»c XÃ´-viáº¿t cho khÃ¡n giáº£ gá»“m nhá»¯ng cÃ´ng nhÃ¢n vÃ sinh viÃªn Viá»‡t Nam. Anh Ä‘Æ°á»£c gÃ¡n cho cÃ¡i tÃªn â€œVysotsky cá»§a vÃ¹ng nhiá»‡t Ä‘á»›iâ€ - má»™t so sÃ¡nh vá»›i Vladimir Vysotsky (Ð’Ð»Ð°Ð´Ð¸Ð¼Ð¸Ñ€ Ð’Ñ‹ÑÐ¾Ñ†ÐºÐ¸Ð¹), má»™t ká»‹ch sÄ© / ca sÄ© vÃ nháº¡c sÄ© XÃ´-viáº¿t huyá»n thoáº¡i, ngÆ°á»i Ä‘Ã£ viáº¿t nhá»¯ng bÃ i hÃ¡t khÃ´ng Ä‘Æ°á»£c thá»«a nháºn chÃnh thá»©c nhÆ°ng nhá»¯ng bÃ i hÃ¡t vá» cuá»™c sá»‘ng Ä‘Æ°Æ¡ng thá»i diá»…n ra Ä‘Ã£ gÃ¢y tiáº¿ng vang trong xÃ£ há»™i XÃ´-viáº¿t ^[10] . Sá»± hoan nghÃªnh dÃ nh cho Tráº§n Tiáº¿n á»Ÿ LiÃªn XÃ´ Ä‘Ã£ lÃ m tÄƒng lÃªn vá»‹ tháº¿ cá»§a anh á»Ÿ quÃª nhÃ (LÆ°u Trá»ng VÄƒn 1989, 8; phá»ng váº¥n Tráº§n Tiáº¿n, 17.9.2005 táº¡i TP Há»“ ChÃ Minh).

BÃ i hÃ¡t nÄƒm 1990 â€œSao em ná»¡ vá»™i láº¥y chá»“ngâ€ lÃ má»™t thÃ nh cÃ´ng Ä‘áº¡i chÃºng vang dá»™i. BÃ i hÃ¡t chá»‰ liÃªn quan ráº¥t Ãt Ä‘áº¿n bÃ i thÆ¡ â€œLÃ¡ diÃªu bÃ´ngâ€ cá»§a HoÃ ng Cáº§m, má»™t bÃ i thÆ¡ bÃ áº©n Ä‘Æ°á»£c viáº¿t nÄƒm 1959 trong thá»i ká»³ nhÃ thÆ¡ bá»‹ trá»«ng pháº¡t do tham gia NhÃ¢n VÄƒn Giai Pháº©m, lÃ má»™t nhÃ³m cÃ¡c nghá»‡ sÄ© vÃ trÃ thá»©c tÃ¬m kiáº¿m má»™t cÃ¡ch thá»©c thá»ƒ hiá»‡n tá»± do trong viá»‡c phÃª phÃ¡n mang tÃnh xÃ¢y dá»±ng chÃnh quyá»n nhÆ°ng Ä‘i quÃ¡ giá»›i háº¡n. NgÆ°á»i ká»ƒ chuyá»‡n tráº» tuá»•i trong bÃ i thÆ¡ Ä‘Æ°á»£c má»™t ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯ nhiá»u tuá»•i hÆ¡n mÃ anh ta theo Ä‘uá»•i Ä‘Æ°a ra má»™t cÃ¢u Ä‘á»‘; tuy nhiÃªn chiáº¿c lÃ¡ khÃ´ng bao giá» cÃ³, ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯ sá»‘ng cuá»™c Ä‘á»i riÃªng, láº¥y chá»“ng vÃ cÃ³ con, trong khi áº¥y cÃ¢u Ä‘á»‘ khiáº¿n cho chÃ ng trai lang thang vá»›i má»™t ná»—i Ã¡m áº£nh suá»‘t Ä‘á»i vÃ sá»± vá»¡ má»™ng. Tráº§n Tiáº¿n dÃ¹ng cÃ¢u Ä‘á»‘ nÃ y vÃ má»‘i tÃ¬nh khÃ´ng Ä‘Æ°á»£c Ä‘á»n Ä‘Ã¡p Ä‘á»ƒ dá»‡t nÃªn má»™t cÃ¢u chuyá»‡n khÃ¡c: ngÆ°á»i ká»ƒ chuyá»‡n Ä‘i kháº¯p nÆ¡i vÃ khi quay vá», ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯ Ä‘Ã£ láº¥y chá»“ng â€“ nhÆ°ng á»Ÿ Ä‘Ã¢y lÃ quÃ¡ sá»›m.

VÃ dá»¥ 4 - Sao em ná»¡ vá»™i láº¥y chá»“ng

Lá»i ru buá»“n nghe mÃªnh mang mÃªnh mang sau lÅ©y tre lÃ ng khiáº¿n lÃ²ng tÃ´i xá»‘n xang.
NgÃ y láº¥y chá»“ng em Ä‘i qua con Ä‘Ãª, con Ä‘Ãª mÃ²n lá»‘i cá» vá» cÃ³ chÃº bÆ°á»›m vÃ ng bay theo em
BÆ°á»›m vÃ ng Ä‘Ã£ Ä‘áºu trÃ¡i mÃ¹ u rá»“i
Láº¥y chá»“ng sá»›m lÃ m gÃ¬ / Äá»ƒ lá»i ru thÃªm buá»“n
Ru em thá»i thiáº¿u ná»¯ xa rá»“i, cÃ²n Ä‘Ã¢u bao Ä‘Ãªm trong xanh tÃ¡t gÃ u sÃ²ng vui bÃªn anh
Ru em thá»i con gÃ¡i kiÃªu sa
Em Ä‘á»‘ ai tÃ¬m Ä‘Æ°á»£c lÃ¡ diÃªu bÃ´ng / Em xin láº¥y lÃ m chá»“ng.
Ru em Ä‘á»i thiáº¿u ná»¯ xa rá»“i, mÃ¬nh tÃ´i lang thang muÃ´n nÆ¡i Ä‘i tÃ¬m lÃ¡ cho em tÃ´i
Ru em thá»i con gÃ¡i hay quÃªn
ThÆ°Æ¡ng em tÃ´i tÃ¬m Ä‘Æ°á»£c lÃ¡ diÃªu bÃ´ng / Sao em ná»¡ vá»™i láº¥y chá»“ng.

Má»™t ngÆ°á»i viáº¿t Ä‘Ã£ phÃ¢n tÃch bÃ i hÃ¡t nÃ y cÃ³ má»™t trÆ°á»ng nghÄ©a rá»™ng tuá»³ theo há»‡ quy chiáº¿u cá»§a ngÆ°á»i nghe. Khi má»™t ngÆ°á»i Ä‘Ã n Ã´ng hÃ¡t vá»›i quan Ä‘iá»ƒm cho ráº±ng ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯ Ä‘Ã£ quÃ¡ vá»™i vÃ ng vÃ bá» lá»¡ cÆ¡ há»™i cÃ³ Ä‘Æ°á»£c háº¡nh phÃºc vá»›i anh ta, báº¥t ká»ƒ cÃ´ ta cÃ³ khao khÃ¡t háº¡nh phÃºc Ä‘Ã³ hay khÃ´ng. Khi hÃ¡t tá»« chá»— Ä‘á»©ng cá»§a ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯, cÃ´ cÃ³ thá»ƒ cáº£m tháº¥y tiáº¿c nuá»‘i vá» má»™t ngÆ°á»i báº¡n Ä‘á»i lÃ½ tÆ°á»Ÿng mÃ cÃ´ sáº½ khÃ´ng bao giá» cÃ³ ná»¯a ^[11] . NhÃ nÆ°á»›c láº¡i cÃ³ má»™t cÃ¡ch nhÃ¬n khÃ¡c vá» bÃ i hÃ¡t â€“ nÃ³ Ä‘Ã£ Ä‘Æ°á»£c giáº£i thÆ°á»Ÿng cá»§a phong trÃ o DÃ¢n sá»‘ vÃ Káº¿ hoáº¡ch hoÃ¡ gia Ä‘Ã¬nh nháº±m á»§ng há»™ cho chÃnh sÃ¡ch gia Ä‘Ã¬nh chá»‰ cÃ³ 2 con cá»§a Viá»‡t Nam (Phá»ng váº¥n Tráº§n Tiáº¿n, 17.9.2005). Sá»©c phá»• biáº¿n cá»§a bÃ i hÃ¡t Ä‘Æ°á»£c nhÃ¢n lÃªn bá»™i pháº§n do giai Ä‘iá»‡u tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i hÃ¡t dÃ¢n ca quan há» (Nguyá»…n Thá»‹ Minh ChÃ¢u 2004), mang láº¡i sá»± chÃº Ã½ Ä‘áº¿n váº¥n Ä‘á» trong bÃ i hÃ¡t, vÃ dÄ© nhiÃªn nhá» Ä‘Ã³ mÃ cÃ³ thá»ƒ thuyáº¿t phá»¥c Ä‘Æ°á»£c thanh niÃªn Viá»‡t Nam káº¿t hÃ´n muá»™n hÆ¡n. Ca khÃºc Ä‘Ã£ Ä‘Æ°á»£c LiÃªn Hiá»‡p quá»‘c tuyÃªn dÆ°Æ¡ng vÃ¬ vai trÃ² gÃ³p pháº§n Ä‘iá»u hoÃ dÃ¢n sá»‘ khi ca sÄ© dÃ²ng nháº¡c enka HÃ n Quá»‘c Kim Yonja hÃ¡t vá»›i má»™t dÃ n nháº¡c giao hÆ°á»Ÿng (Hiá»n Äá»©c 2000).

Anh Ä‘Ã£ há»i Ä‘Ã¹a khÃ¡n giáº£ trong má»™t buá»•i biá»ƒu diá»…n nÄƒm 1989 lÃ liá»‡u há» cÃ³ thÃch nghe nhá»¯ng bÃ i hÃ¡t vá» â€œtÃ¡i tá»• chá»©c, tÃ¬nh yÃªu, quÃª hÆ°Æ¡ng hay sinh Ä‘áº» cÃ³ káº¿ hoáº¡châ€ (HÆ°ng Quang 1989, 4). Khi Ä‘Ã³, anh viáº¿t hai bÃ i hÃ¡t khÃ¡c, vá» sau Ä‘Æ°á»£c chÃnh quyá»n dÃ¹ng Ä‘á»ƒ cá»• Ä‘á»™ng cho káº¿ hoáº¡ch hoÃ¡ gia Ä‘Ã¬nh. â€œThÆ°á»£ng Ä‘áº¿ buá»“nâ€ lÃ má»™t cÃ¢u chuyá»‡n cÃ³ tÃnh phÃºng dá»¥ chÃ¢m biáº¿m vá» viá»‡c ThÆ°á»£ng Ä‘áº¿ táº¡o ra voi nhÆ°ng láº¡i khÃ´ng cÃ³ cá» Ä‘á»ƒ nuÃ´i chÃºng. CÅ©ng tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° quan há»‡ yÃªu Ä‘Æ°Æ¡ng vá»£ chá»“ng sinh ra nhá»¯ng Ä‘á»©a tráº» nhÆ°ng khÃ´ng chÄƒm sÃ³c chÃºng thÆ°á»ng xuyÃªn, má»™t láº§n ná»¯a Ä‘Ã¢y lÃ lá»i kÃªu gá»i chÄƒm sÃ³c gia Ä‘Ã¬nh cá»§a má»—i ngÆ°á»i. â€œCÃ´ bÃ© vÃ´ tÆ°â€ lÃ lá»i hÃ¡t cá»§a má»™t cÃ´ bÃ© vá»‹ thÃ nh niÃªn, váº«n Ä‘ang cÃ²n ham chÆ¡i. CÃ´ nÃ³i vá»›i ngÆ°á»i Ä‘ang tÃ¡n tá»‰nh mÃ¬nh nhá»¯ng thá»© cÃ´ cáº§n lÃ sao, mÃ¢y, giá»t sÆ°Æ¡ng vÃ má»™t con dáº¿ â€œlang thang hÃ¡tâ€. CÃ´ cáº§u kháº©n anh ta Ä‘á»«ng yÃªu cÃ´ â€“ cÃ´ cÃ²n bÃ© láº¯m.

Trong nhá»¯ng nÄƒm 1990, Tráº§n Tiáº¿n tiáº¿p tá»¥c viáº¿t nhá»¯ng ca khÃºc vá»›i nhá»¯ng nháºn thá»©c Ä‘i sÃ¡t vá»›i Ä‘á»i sá»‘ng xÃ£ há»™i. LÃºc nÃ y Viá»‡t Nam Ä‘Ã£ má»Ÿ cá»a vá»›i tháº¿ giá»›i, nhá»¯ng hiá»‡n tÆ°á»£ng vÄƒn hoÃ¡ toÃ n cáº§u Ä‘Ã£ xÃ¢m nháºp vÃ lÃ´i cuá»‘n má»i ngÆ°á»i. NÄƒm 1990, má»™t hiá»‡n tÆ°á»£ng nhÆ° tháº¿ lÃ má»‘t nháº£y lambada. Thá»© bá»‹ gá»i lÃ â€œÄ‘iá»‡u mÃºa cáº¥mâ€ nÃ y gÃ¢y sá»‘c cho nhá»¯ng ngÆ°á»i Viá»‡t Nam khi há» mÃ´ táº£ nÃ³ nhÆ° má»™t tráºn giÃ³ lá»‘c khuyáº¿n khÃch tÃ¬nh dá»¥c táºp thá»ƒ cÃ´ng khai (Binh NguyÃªn, Viáº¿t ThÃ´ng 1990, 7; Lam HÃ 1990, 3). Lambada cá»§a Tráº§n Tiáº¿n lÃ má»™t biá»ƒu tÆ°á»£ng cho xu hÆ°á»›ng ngÆ°á»¡ng má»™ vÃ há»c theo nhá»¯ng Ä‘iá»u cá»§a nÆ°á»›c ngoÃ i mÃ khÃ´ng cáº§n pháº£i cá»‘ gáº¯ng hiá»ƒu lÃ m tháº¿ nÃ o Ä‘á»ƒ Ä‘á»“ng hoÃ¡ Ä‘Æ°á»£c trong Ä‘á»i sá»‘ng ngÆ°á»i Viá»‡t. TÃªn bÃ i hÃ¡t cá»§a anh minh hoáº¡ cho Ä‘iá»u nÃ y â€“ nÃ³ lÃ má»™t sá»± Ä‘á»c tráº¡i cÃ³ chá»§ Ã½ cá»§a tá»« lambada, khi chá»¯ cÃ¡i â€œdâ€ Ä‘á»c thÃ nh â€œzâ€, vÃ thÃ nh má»™t tá»« Ä‘á»“ng Ã¢m vá»›i â€œláº¯m bÃ giÃ â€ trong dÃ²ng thá»© tÆ°. LÃ ng â€œLambazaâ€ cá»§a anh lÃ lÃ ng Báº§n á»Ÿ HÆ°ng YÃªn, má»™t lÃ ng cÃ³ nghá» truyá»n thá»‘ng ná»•i tiáº¿ng lÃ
m tÆ°Æ¡ng Ä‘áºu nÃ nh.

VÃ dá»¥ 5 - Lambada quÃª ta

Æ i cÃ´ gÃ¡i thÃ´n tÆ°Æ¡ng Báº§n cÃ³ cÃ²n máº·c Ã¡o tá»© thÃ¢n
Ã”i cÃ´ gÃ¡i thÃ´n tÆ°ng bá»«ng cÃ³ cÃ²n chÆ¡i Ä‘iá»‡u trá»‘ng quÃ¢n
ÄÃªm trÄƒng sÃ¡ng Ä‘i TÃ¢y vá» quÃª nhÃ em chÆ¡i Ä‘iá»‡u lam ba da lam ba da
QuÃª ta lÄƒÌm bÃ giÃ thÃch nháº£y lam ba da
QuÃª ta láº¯m Ã´ng giÃ yÃªu Ä‘iá»‡u lam ba da
QuÃª ta nhiá»u Honda nhiá»u Coca Cola nhiá»u nhá»¯ng bá»¯a dÆ°a cÃ
QuÃª ta nhiá»u villa nhiá»u xe Toyota nhiá»u Ä‘á»©a bÃ© khÃ´ng nhÃ
QuÃª ta ngÆ°á»i ta yÃªu tÃ¬nh yÃªu thÆ°Æ¡ng bao la bao la theo kiá»ƒu lam ba da / Lam ba da.

NgÃ´i lÃ ng má»—i khi vÃ o há»™i thÆ°á»ng cÃ¡c thiáº¿u ná»¯ máº·c Ã¡o tá»© thÃ¢n truyá»n thá»‘ng vÃ hÃ¡t trá»‘ng quÃ¢n. Äá»‘i vá»›i ngÆ°á»i trá»Ÿ vá» tá»« nÆ°á»›c ngoÃ i há» tháº¥y nhá»¯ng yáº¿u tá»‘ truyá»n thá»‘ng nÃ y trong lá»… há»™i bÃªn cáº¡nh nhá»¯ng máº·t hÃ ng nháºp kháº©u nhÆ° Coca Cola, xe mÃ¡y Honda, vÃ xe hÆ¡i Toyota. CÅ©ng trong lÃºc Ä‘Ã³, há» Äƒn cÆ¡m dÆ°a cÃ vÃ váº«n cÃ²n nhá»¯ng Ä‘á»©a tráº» khÃ´ng nhÃ . Äoáº¡n hai cÃ³ thÃªm â€œma saâ€ vÃ â€œSi daâ€, tá»©c dá»‹ch vá»¥ massage vÃ bá»‡nh AIDS (ban Ä‘áº§u cÃ¡c tÃ i liá»‡u tiáº¿ng Viá»‡t viáº¿t theo tiáº¿ng PhÃ¡p lÃ SIDA - ND) vÃ o danh sÃ¡ch nhá»¯ng cÄƒn bá»‡nh xÃ£ há»™i hiá»‡p váº§n vá»›i chá»¯ â€œlambazaâ€. DÃ¹ng má»™t nhá»‹p Ä‘iá»‡u khiÃªu vÅ© sÃ´i ná»•i, nháº¡c sÄ© Ä‘Ã£ nháº¯c láº¡i nhá»¯ng bÃ i dÃ¢n ca truyá»n thá»‘ng, trong khi chá»‰ ra nhá»¯ng cáº¡m báº«y mÃ ngÆ°á»i Viá»‡t quÃ¡ dá»… dÃ ng bá»‹ máº¥t kháº£ nÄƒng khÃ¡ng cá»± vÃ máº¯c pháº£i nhÆ°ng láº¡i khÃ´ng bá»‹ phÃª phÃ¡n trÆ°á»›c nhá»¯ng hÃ ng hoÃ¡ nÆ°á»›c ngoÃ i mÃ má»™t sá»‘ thá»© mang theo nhá»¯ng tá»‡ náº¡n xÃ£ há»™i. Thay vÃ¬ doáº¡ náº¡t áº§m Ä© cÃ´ng chÃºng, bÃ i hÃ¡t cá»§a anh báºt ra sá»± trÃ o lá»™ng trÆ°á»›c nhá»¯ng váº¥n Ä‘á» xÃ£ há»™i.

SÃ¡ng tÃ¡c sau Ä‘Ã³ cá»§a anh tiáº¿p tá»¥c khai thÃ¡c nhá»¯ng váº¥n Ä‘á» xÃ£ há»™i. Má»™t bÃ i hÃ¡t nÄƒm 1995 lÃ â€œSÃ³i con ngÆ¡ ngÃ¡c" nhÃ¬n vÃ o váº¥n Ä‘á» cá»§a nhá»¯ng Ä‘á»©a tráº», thÆ°á»ng lÃ má»“ cÃ´i, ra thÃ nh phá»‘ Ä‘á»ƒ Ä‘i Äƒn xin hay Ä‘i lÃ m. Máº·c dÃ¹ anh so sÃ¡nh chÃºng vá»›i nhá»¯ng con sÃ³i con vÃ¬ cháº¥t hoang dáº¡i cá»§a chÃºng, anh cho ráº±ng chÃºng khÃ´ng cÃ³ lá»—i bá»Ÿi vÃ¬ khÃ´ng cÃ³ Ä‘Æ°á»£c tÃ¬nh yÃªu thÆ°Æ¡ng vÃ dáº¡y dá»— cá»§a cha máº¹. BÃ i hÃ¡t â€œChá»‹ tÃ´iâ€ lÃ cÃ¡i nhÃ¬n cáº£m thÃ´ng Ä‘á»‘i vá»›i nhá»¯ng ngÆ°á»i phá»¥ ná»¯ mang náº·ng nhá»¯ng trÃ¡ch nhiá»‡m gÃ¡nh vÃ¡c gia Ä‘Ã¬nh, khÃ´ng láº¥y Ä‘Æ°á»£c chá»“ng. Vá» má»™t sá»‘ phÆ°Æ¡ng diá»‡n, bÃ i hÃ¡t nÃ y Ä‘i cÃ¹ng bÃ i â€œSao em ná»¡ vá»™i láº¥y chá»“ngâ€ lÃ m thÃ nh má»™t cáº·p cÃ¢u chuyá»‡n ngÆ°á»£c chiá»u nhau; á»Ÿ bÃ i â€œChá»‹ tÃ´iâ€, quyáº¿t Ä‘á»‹nh hÃ´n nhÃ¢n Ä‘Ã£ bá»‹ trÃ¬ hoÃ£n, tuy nhiÃªn, sá»± hi sinh Ä‘Æ°á»£c thá»±c hiá»‡n má»™t cÃ¡ch cao cáº£. Má»™t sá»‘ tÃ¡c pháº©m gáº§n Ä‘Ã¢y cá»§a anh trá»Ÿ nÃªn hÆ°á»›ng ná»™i nhiá»u hÆ¡n. Sau má»™t tráºn á»‘m náº·ng tháºp tá» nháº¥t sinh, anh Ä‘Ã£ viáº¿t ca khÃºc â€œSáº¯c mÃ uâ€ vá»›i cÃ¡i nhÃ¬n vá» nhá»¯ng Ä‘Æ°á»ng nÃ©t thÃ´ng qua cuá»™c Ä‘á»i vÃ sá»± tá»“n táº¡i thÃ´ng qua nhá»¯ng báº£ng máº§u, so sÃ¡nh giá»›i háº¡n cá»§a bá»©c tranh Ä‘Æ°á»£c váº½ vá»›i cÃ¡i há»¯u háº¡n cá»§a kiáº¿p nhÃ¢n sinh. â€œMÆ°a bay thÃ¡p cá»•â€, ca khÃºc Ä‘Æ°á»£c khÃ¡n giáº£ yÃªu thÃch trong cuá»™c thi BÃ i hÃ¡t Viá»‡t 2005 gáº§n Ä‘Ã¢y thá»ƒ hiá»‡n nhá»¯ng ná»— lá»±c cá»§a nháº¡c sÄ© khi tÃ¬m hiá»ƒu nhá»¯ng bÃ áº©n cá»§a má»™t ná»n vÄƒn minh Ä‘i trÆ°á»›c, xem sá»± há»¯u háº¡n cá»§a nhá»¯ng ná»— lá»±c con ngÆ°á»i nhÆ° má»™t áº©n dá»¥ cá»§a sá»± hiá»ƒu biáº¿t Ä‘á»‘i vá»›i nhá»¯ng Ä‘á»•i thay mÃ anh nháºn ra trong nhá»¯ng kháº¯c thá»i gian Ä‘Ã³ (HoÃ i VÅ©; Trá»ng Thá»‹nh 2005)

Má»™t nháº¡c sÄ© lá»›p trÆ°á»›c khi kháº£o sÃ¡t bá»‘i cáº£nh Ã¢m nháº¡c cá»§a thá»i Ä‘á»•i má»›i Ä‘Ã£ ghi nháºn Tráº§n Tiáº¿n nhÆ° má»™t â€œmá»™t cÃ¢y bÃºt 'dáº¥n thÃ¢n' viáº¿t ráº¥t khá»eâ€ (HoÃ ng VÃ¢n 2004 [1987]: 129). Trong thá»i gian Ä‘Ã³, Tráº§n Tiáº¿n náº±m trong sá»‘ nhá»¯ng ngÆ°á»i tiÃªn phong trong má»™t biá»ƒn cáº£ vÄƒn hoÃ¡ rá»™ng lá»›n nhiá»u Ä‘á»•i thay, song hÃ nh vá»›i tÃ¡c pháº©m cá»§a nhá»¯ng nhÃ vÄƒn nhÆ° Nguyá»…n Huy Thiá»‡p, DÆ°Æ¡ng Thu HÆ°Æ¡ng, Báº£o Ninh hay Nguyá»…n Duy. Má»™t nhÃ phÃª bÃ¬nh vÄƒn há»c khi viáº¿t vá» nhá»¯ng tÃ¡c giáº£ nÃ y Ä‘Ã£ kháº³ng Ä‘á»‹nh vÄƒn há»c cáº§n trá»Ÿ thÃ nh má»™t â€œmiá»n Ä‘áº¥t khuyáº¿n khÃch nhá»¯ng cáº£m xÃºc nhÃ¢n vÄƒn, má»™t khu vÆ°á»n nÆ¡i tÃ¢m há»“n con ngÆ°á»i Ä‘Æ°á»£c Ä‘Æ¡m hoa.â€ ^[12] Äiá»u nÃ y Ä‘Ã£ vÃ luÃ´n lÃ Ä‘á»‹a háº¡t cá»§a Tráº§n Tiáº¿n. Nháº¡c sÄ© cÃ³ nÃ³i anh muá»‘n viáº¿t thá»© â€œÃ¢m nháº¡c nháºp cuá»™câ€ (Nguyá»…n Thanh Äá»©c 1987, 4-5) â€“ Ä‘á»ƒ Ä‘Æ°Æ¡ng Ä‘áº§u vá»›i nhá»¯ng hiá»‡n thá»±c khÃ³ khÄƒn cá»§a Ä‘áº¥t nÆ°á»›c, nhÃ¢n dÃ¢n vÃ cÅ©ng Ä‘á»ƒ nÃ³i lÃªn khÃ¡t vá»ng cá»§a há». Anh Ä‘Ã£ Ä‘á»©ng á»Ÿ vá»‹ trÃ cÃ³ sá»©c lÃ´i cuá»‘n hÃ ng Ä‘áº§u trong nhá»¯ng buá»•i diá»…n, bá»Ÿi vÃ¬ anh hÃ¡t vá» nhá»¯ng chuyá»‡n thá»±c mÃ cÃ´ng chÃºng muá»‘n giÃ£i bÃ y. Má»™t ngÆ°á»i viáº¿t khÃ¡c Ä‘Ã£ xÃ¡c nháºn Ä‘iá»u Ä‘Ã³ â€œTráº§n Tiáº¿n biáº¿t má»i ngÆ°á»i muá»‘n gÃ¬, cáº§n gÃ¬, vÃ sau Ä‘Ã³ sáº½ Ä‘i ra sao. Anh mang láº¡i cho há» nhá»¯ng thá»© há» muá»‘n, thoáº£ mÃ£n nhá»¯ng thá»© há» cáº§n, vÃ anh biáº¿t rÃµ ráº±ng sau Ä‘Ã³ ngÆ°á»i ta tá»‘t hÆ¡nâ€ (HÆ°ng Quang 1989, 4). Äiá»u nÃ y mang Ä‘áº¿n cho tÃ¡c pháº©m cá»§a anh má»™t táº§m quan trá»ng cÃ³ thá»ƒ so sÃ¡nh Ä‘Æ°á»£c vá»›i nhá»¯ng tÃ¡c pháº©m cá»§a hai nháº¡c sÄ© lá»›p trÆ°á»›c lÃ Pháº¡m Duy vÃ Trá»‹nh CÃ´ng SÆ¡n. Tráº§n Tiáº¿n dÃ¹ng cÃ¡ch tiáº¿p cáºn cá»§a hiá»‡n thá»±c xÃ£ há»™i chá»§ nghÄ©a - sá»± tiáº¿p xÃºc nghá»‡ thuáºt vá»›i ngÆ°á»i dÃ¢n vÃ hoÃ n cáº£nh sá»‘ng cá»§a há» - nhÆ°ng thay vÃ¬ Ä‘Æ°a nÃ³ vÃ o minh hoáº¡ cho nhá»¯ng káº¿ hoáº¡ch tiáº¿n triá»ƒn khÃ´ng ngá»«ng cá»§a nhÃ nÆ°á»›c, anh dÃ¹ng nÃ³ Ä‘á»ƒ ca ngá»£i chuá»—i tráº£i nghiá»‡m Ä‘áº§y áº¯p cá»§a Ä‘á»i sá»‘ng. ÄÃ¢y khÃ´ng pháº£i lÃ má»™t tiáº¿ng nÃ³i báº¥t Ä‘á»“ng, mÃ lÃ má»™t tiáº¿ng nÃ³i khÃch lá»‡ ngÆ°á»i Viá»‡t Nam vÃ cá»• vÅ© cho cuá»™c Ä‘á»i Ä‘áº§y mÃ u sáº¯c cá»§a há».

Tham kháº£o

7 TiÃªu.: 2004. â€œbÃ© háº¡t tiÃªu / ThÃ nh phá»‘ tráº» â€“ Tráº§n Tiáº¿nâ€, Ä‘Äƒng trÃªn Diá»…n Ä‘Ã n Vietnafc (10 thÃ¡ng ChÃn)
http://www.vietnafc.com/diendan/lofiversion/index.php/t7044.html [theo báº£n lÆ°u trÃªn Google February 21, 2005].
Binh NguyÃªn and Viáº¿t ThÃ´ng.: 1990. â€œLambada cÆ¡n lá»‘c trÃ n vÃ o thÃ nh phá»‘â€, TuÃ´Ì‰i Tráº» (24 thÃ¡ng 7), 7.
Ä.T.: 1982. â€œTráº§n Tiáº¿n nÃ³i vá» nhá»¯ng ca khÃºc cá»§a mÃ¬nhâ€, Tuá»•i Tráº» 7/24 (3 thÃ¡ng 4), 6.
Gibbs, Jason.: 2006. â€œAn Unforgotten Song: Representations of the American War in Vietnamese Song after 1975â€, báº£n tiáº¿ng Viá»‡t "Nhá»¯ng biá»ƒu tÆ°á»£ng cá»§a cuá»™c chiáº¿n tranh chá»‘ng Má»¹ trong ca khÃºc Viá»‡t Nam sau 1975â€ (Nguyá»…n TrÆ°Æ¡ng QuÃ½ dá»‹ch) talawas 21 thÃ¡ng 2. http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=6496&rb=0206 2005. â€œYellow Music Turning Golden,â€ báº£n tiáº¿ng Viá»‡t â€œNháº¡c vÃ ng 'hÃ³a' vÃ ngâ€, (Nguyá»…n TrÆ°Æ¡ng QuÃ½ dá»‹ch) talawas 23 thÃ¡ng 6. http://www.talawas.org/talaDB/showFile.php?res=4775&rb=0206
Hiebert, Murray.: 1991. â€œSinging between the linesâ€, [HÃ¡t giá»¯a nhá»¯ng láº±n ranh] Far Eastern Economic Review (February 21), 30-31.
Hiá»n Äá»©c.: 2000. â€œNháº¡c Tráº§n Tiáº¿n â€“ nhá»¯ng ngáº«u há»©ng tá»« dÃ¢n caâ€, NhÃ¢n DÃ¢n Ä‘iá»‡n tá» (May 13). http://www.nhandan.org/vn/vietnamese/20000513/bai-vh10.html. [xem 14.5.2000] ÄÄƒng láº§n Ä‘á
º§u trÃªn Tháº¿ Giá»›i Má»›i.
HoÃ i VÅ©.: â€œLá»… trao giáº£i BÃ i hÃ¡t Viá»‡t 2005: Ã€ Ã a "Ä‘oáº¡t" cÃºpâ€ BÃ i hÃ¡t Viá»‡t 2005. http://baihatviet.vtv.vn/Index.aspx?Page=ViewNews&ItemID=535.
HoÃ ng VÃ¢n.: 2004 [1987]. â€œCa khÃºc Viá»‡t Nam trÃªn Ä‘Æ°á»ng tÃ¬m tÃ²iâ€, Há»£p tuyá»ƒn NghiÃªn cá»©u LÃ½ luáºn PhÃª bÃ¬nh Ã‚m nháº¡c Viá»‡t Nam tháº¿ ká»· XX. táºp 5b. HÃ Ná»™i: Viá»‡n Ã‚m nháº¡c, 128-132. [báº£n gá»‘c trÃªn Thá»ƒ thao â€“ VÄƒn hÃ³a #34].
HÆ°ng Quang.: 1989. â€œNgá»n lá»a rá»«ng - Tráº§n Tiáº¿nâ€, Tuá»•i Tráº» Thá»§ Ä‘Ã´ (25 thÃ¡ng 12), 4.
Lam HÃ . 1990. â€œLambada, Ä‘iá»‡u mÃºa khÃªu gá»£i dá»¥c tÃ¬nhâ€, Thanh NiÃªn (29 thÃ¡ng 7), 3.
LÆ°u Trá»ng VÄƒn.: 1989. â€œNhá»¯ng chiáº¿c hÃ´n cho Tráº§n Tiáº¿nâ€, Tuá»•i tráº» Chá»§ nháºt #(9 thÃ¡ng 3), 8.
LÃ½ Kiá»‡t LuÃ¢n.: 1994. VÃ i chuyá»‡n lÃ ng vÄƒn HÃ Ná»™i. San Francisco, CA: NgÃ n Lau.
Nguyá»…n Äá»©c ToÃ n. 2004 [1977]. â€œTrao Ä‘á»•i thÃªm vá» nháº¡c nháº¹â€, Há»£p tuyá»ƒn NghiÃªn cá»©u LÃ½ luáºn PhÃª bÃ¬nh Ã‚m nháº¡c Viá»‡t Nam tháº¿ ká»· XX. táºp 5b. HÃ Ná»™i : Viá»‡n Ã‚m nháº¡c, 700-703 [báº£n gá»‘c trÃªn VÄƒn hoÃ¡ Nghá»‡ thuáºt #11].
Nguyá»…n Thá»‹ Minh ChÃ¢u.: 2004 [1991]. â€œMá»™t bÃ i hÃ¡t má»›i thá»‹nh hÃ nh cá»§a má»™t nháº¡c sÄ© Ä‘ang Ä‘Æ°á»£c Æ°a thÃchâ€, Há»£p tuyá»ƒn NghiÃªn cá»©u LÃ½ luáºn PhÃª bÃ¬nh Ã‚m nháº¡c Viá»‡t Nam tháº¿ ká»· XX. táºp 5b. HÃ Ná»™i: Viá»‡n Ã‚m nháº¡c, 241-246. [Báº£n gá»‘c trÃªn LÃ¡ xanh: Phá»¥ san Nxb. QuÃ¢n Ä‘á»™i NhÃ¢n dÃ¢n #1].
Nguyen, Tuan Ngoc.: 2004. Socialist Realism in Vietnamese Literature: An Analysis of the Relationship Between Literature and Politics [Hiá»‡n thá»±c xÃ£ há»™i chá»§ nghÄ©a trong vÄƒn há»c Viá»‡t Nam: PhÃ¢n tÃch vá» má»‘i quan há»‡ giá»¯a vÄƒn há»c vÃ chÃnh trá»‹]. Luáºn vÄƒn tiáº¿n sÄ©, Äáº¡i há»c Victoria University. ÄÄƒng trÃªn máº¡ng táº¡i: http://eprints.vu.edu.au/archive/00000279/
Pháº¡m ÄÃ¬nh SÃ¡u.: 2004 [1978]. â€œBÃ n vá» nháº¡c nháº¹â€, Há»£p tuyá»ƒn NghiÃªn cá»©u LÃ½ luáºn PhÃª bÃ¬nh Ã‚m nháº¡c Viá»‡t Nam tháº¿ ká»· XX. táºp 5b. HÃ Ná»™i : Viá»‡n Ã‚m nháº¡c, 712-718 [báº£n gá»‘c trÃªn VÄƒn hoÃ¡ Nghá»‡ thuáºt #1].
Smith, Gerald Stanton.: 1984. Songs to Seven Strings: Russian Guitar Poetry and Soviet â€œMass Song.â€ [Nhá»¯ng bÃ i hÃ¡t trÃªn báº£y dÃ¢y Ä‘Ã n: Cháº¥t thÆ¡ trong guitar Nga vÃ â€œCa khÃºc quáº§n chÃºngâ€ XÃ´viáº¿t] Bloomington: University of Indiana Press.
Thanh BÃ¬nh.: 1982. â€œQua 10 bÃ i hÃ¡t Ä‘ang Ä‘Æ°á»£c cÃ¡c báº¡n tráº» Æ°a thÃch nháº¥tâ€, Tuá»•i Tráº» (28 thÃ¡ng 4), 9.
Thanh ThÃºy.: 1988. â€œ'TÃ´i Ä‘ang thá»Ÿ nghÄ©a lÃ tÃ´i Ä‘ang yÃªu. TÃ´i Ä‘ang yÃªu, nghÄ©a lÃ tÃ´i Ä‘ang sá»‘ng...'â€, Thanh NiÃªn (7 thÃ¡ng 11), 8-9.
Tráº§n Tiáº¿n. 1987. â€œThÃ nh phá»‘ tráº»â€ trong Khi chÃºng mÃ¬nh xa nhau: táºp ca khÃºc nhiá»u tÃ¡c giáº£. HÃ Ná»™i: NhÃ xuáº¥t báº£n Ã‚m nháº¡c vÃ ÄÄ©a hÃ¡t, 12-13. 1995. Tuyá»ƒn chá»n ca khÃºc Tráº§n Tiáº¿n. HÃ Ná»™i: NhÃ xuáº¥t báº£n Ã‚m nháº¡c; Há»™i Nháº¡c sÄ© Viá»‡t Nam. 2003. â€œNháº¡c sÄ© Tráº§n Tiáº¿n tráº£ lá»i phá»ng váº¥n trá»±c tuyáº¿nâ€, VnExpress (11 thÃ¡ng 3) http://www.vnexpress.net/Vietnam/Van-hoa/2003/08/3B9CA828/. [khÃ´ng nÄƒm]. Ca khÃºc Tráº§n Tiáº¿n CD â€œTráº§n Tiáº¿n â€“ chiáº¿n tranh & sá»‘ pháºnâ€. CD tÆ° liá»‡u chÆ°a xuáº¥t báº£n. [khÃ´ng nÄƒm]. Ca khÃºc Tráº§n Tiáº¿n CD â€œTráº§n Tiáº¿n â€“ Du ca Äá»“ng ná»™i.â€ TÆ° liá»‡u chÆ°a xuáº¥t báº£n.
Trá»ng Thá»‹nh.: 2005. â€œTráº§n Tiáº¿n nÃ³i gÃ¬ vá» â€œMÆ°a bay thÃ¡p cá»•â€?â€ Tiá»n Phong Online 26 thÃ¡ng 5. http://www.tienphongonline.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=10526&Channel ID=7.
TÃº Ngá»c.: 2004 [1988]. â€œ'Äá»‘i thoáº¡i 87' â€“ má»™t cÃ¡ch tiáº¿p cáºn cuá»™c sá»‘ngâ€. Há»£p tuyá»ƒn NghiÃªn cá»©u LÃ½ luáºn PhÃª bÃ¬nh Ã‚m nháº¡c Viá»‡t Nam tháº¿ ká»· XX. Táºp 5b. HÃ Ná»™i: Viá»‡n Ã‚m nháº¡c, 156-160. [báº£n gá»‘c trÃªn Ã‚m nháº¡c #2].

^[1]Tiá»ƒu sá» tÃ³m táº¯t dáº«n theo Hiá»n Äá»©c 2000.
^[2]TÃ´i xin cáº£m Æ¡n giÃ¡o sÆ° Terry Miller, ngÆ°á»i Ä‘Ã£ nghe báº£n ghi Ã¢m ca khÃºc nÃ y vá»›i lá»i dá»‹ch cá»§a tÃ´i vÃ chá»‰ cho tháº¥y nhá»¯ng Ä‘iá»ƒm tÆ°Æ¡ng tá»± vá»›i nháº¡c ThÃ¡i vÃ nháº¡c Ä‘á»“ng báº±ng LÃ o. Ã”ng cÅ©ng chá»‰ ra Ä‘iá»‡p khÃºc â€œla na la nuan naâ€ lÃ Ä‘iá»‡p khÃºc thÃ´ng dá»¥ng trong kiá»ƒu nháº¡c lÄƒm tÆ¡i.
^[3]ÄÃ¢y lÃ cáº£m xÃºc cá»§a má»™t ngÆ°á»i yÃªu nháº¡c khi nháº¯c Ä‘áº¿n má»™t buá»•i trÃ¬nh diá»…n sau nÄƒm 1975 cá»§a Tráº§n Tiáº¿n á»Ÿ má»™t quáº£ng trÆ°á»ng HÃ Ná»™i : "Láº§n Ä‘áº§u nghe Tráº§n Tiáº¿n, xa láº¯m rá»“i, tÃ´i nhá»› á»Ÿ quáº£ng trÆ°á»ng NgÃ¢n hÃ ng gáº§n vÆ°á»n hoa ChÃ Linh vÃ vÆ°á»n hoa Con cÃ³c. Tráº§n Tiáº¿n vá»«a hÃ¡t vá»«a mÃºa bÃ i "CÃ´ gÃ¡i Sáº§m NÆ°a": "Æ i nÃ y cÃ´ gÃ¡i LÃ o, mÃ¬nh anh hÃ¡t mÃ¬nh anh LÄƒm-tÆ¡i, khÃ´ng Ä‘áº¹p khÃ´ng Ä‘áº¹p khÃ´ng Ä‘áº¹p, em há»¡i em...", hai tay dáº»o quÃ¡nh, giá»ng ngá»t, Ã¡nh máº¯t trai lÆ¡.â€
http://www.giaidieuxanh.vietnamnet.vn/bantronamnhac/2005/04/413991/. Xem thÃªm Tráº§n Tiáº¿n 2003.
^[4]BÃ i hÃ¡t Ä‘oáº¡t giáº£i â€œAâ€ trong cuá»™c thi â€“ xem Nháº¡c sÄ© Viá»‡t Nam hiá»‡n Ä‘áº¡i. HÃ Ná»™i: Há»™i Nháº¡c sÄ© Viá»‡t Nam, 1997: 587.
^[5]Hiebert (2000, 31) cho ráº±ng bÃ i hÃ¡t nÃ y cÃ³ má»™t ná»™i dung chá»‘ng chÃnh quyá»n. Ã”ng dáº«n lá»i nháº¡c sÄ© â€œtÃ´i muá»‘n nháº¯c nhá»Ÿ má»i ngÆ°á»i ráº±ng má»i Ä‘iá»u nhá»¯ng ngÆ°á»i lÃnh mang láº¡i [cho Ä‘áº¥t nÆ°á»›c] trong chiáº¿n tranh Ä‘Ã£ khÃ´ng cÃ²n láº¡i gÃ¬ - giá»‘ng nhÆ° má»™t dáº¥u chÃ¢n trÃ²n trÃªn bá» cÃ¡t.â€ Cho dÃ¹ cÃ³ dÃ²ng phá»¥ dáº«n nÃ y, bÃ i ca váº«n Ä‘Æ°á»£c Ä‘á» cao á»Ÿ Viá»‡t Nam nhÆ° má»™t lá»i bÃ y tá» cáº£m kÃch vÃ biáº¿t Æ¡n Ä‘á»‘i vá»›i nhá»¯ng ngÆ°á»i thÆ°Æ¡ng binh Viá»‡t Nam.
^[6]TrÃªn má»™t diá»…n Ä‘Ã n tháº£o luáºn internet, má»™t ngÆ°á»i Viá»‡t Ä‘Ã£ cho ráº±ng â€œThÃ nh phá»‘ tráº»â€ cÃ³ liÃªn quan Ä‘áº¿n thá»i ká»³ Thanh niÃªn xung phong, vá»›i áº¥n tÆ°á»£ng bÃ i hÃ¡t Ä‘Æ°á»£c gáº¯n vá»›i nhiá»‡m vá»¥ cho hoáº¡t Ä‘á»™ng nÃ y. NgÆ°á»i viáº¿t nÃ y nháºn tháº¥y bÃ i hÃ¡t mang má»™t cáº£m xÃºc giáº£ táº¡o, nhÆ°ng váº«n thÃch nghe â€œvÄƒn cÃ´ng xung kÃchâ€ hÃ¡t, thÃch hÆ¡n lÃ pháº§n thu Ã¢m nhÃ nghá» mang phong cÃ¡ch rock (7 TiÃªu 2004).
^[7]Anh nÃ³i Ä‘á»‘i vá»›i anh, nháº¡c rock lÃ má»™t â€œÃ½ tÆ°á»Ÿng, má»™t cáº£m xÃºc máº¡nh máº½ cá»§a tuá»•i tráº», cá»§a con ngÆ°á»i. NÃ³ lÃ con Ä‘Æ°á»ng máº¡nh máº½ vÃ cÃ´ Ä‘á»ng Ä‘á»ƒ thá»ƒ hiá»‡n nhá»¯ng Ä‘iá»u tÃ´i muá»‘n nÃ³iâ€ (Hiá»n Äá»©c 2000)
^[8]TÃ´i Ä‘Ã£ tháº£o luáºn vá» váº¥n Ä‘á» nÃ y trong bÃ i â€œNháº¡c vÃ ng hoÃ¡ â€˜vÃ ngâ€™â€ [Yel
low Music Turning Golden], Gibbs 2005.
^[9]Quan sÃ¡t cá»§a TÃº Ngá»c cÃ³ Ä‘áº·t song hÃ nh nhá»¯ng nhÃ vÄƒn vÃ nhá»¯ng nhÃ phÃª bÃ¬nh khi Ä‘Ã³. Nguyen, Tuan Ngoc 2004 tá»•ng káº¿t quan Ä‘iá»ƒm cá»§a nhá»¯ng nhÃ vÄƒn cho ráº±ng nhÃ¢n váºt vÄƒn há»c cá»§a hiá»‡n thá»±c XHCN lÃ â€œthÃ´ sÆ¡ vÃ Ä‘Æ¡n giáº£n, ráº¥t giá»‘ng má»™t Ä‘Æ°á»ng tháº³ng, khÃ´ng cÃ³ chÃºt phá»©c táº¡p, vÃ khÃ´ng cÃ³ nhá»¯ng Ä‘áº¥u tranh ná»™i tÃ¢m. LÃ½ tÆ°á»Ÿng vÃ niá»m tin cá»§a há» Ä‘Ã£ chá»n má»™t láº§n lÃ khÃ´ng suy xuyá»ƒn. DÆ°á»ng nhÆ° há» khÃ´ng cÃ³ nhá»¯ng cuá»™c Ä‘á»i riÃªng tÆ°, khÃ´ng cÃ³ nhá»¯ng Ä‘Ãªm máº¥t ngá»§ trong Ä‘á»i há»â€ (trang 267-8). Nhá»¯ng nhÃ vÄƒn cá»§a thá»i Äá»•i má»›i Ä‘Ã£ tÃ¬m cÃ¡ch bá» Ä‘i nhá»¯ng cÃ´ng thá»©c â€œnhÃ¢n váºt lÃ½ tÆ°á»Ÿngâ€ vÃ táº¡o ra nhÃ¢n váºt Ä‘a diá»‡n trong Ä‘á»i sá»‘ng trong cÃ¡ch thá»©c giÃ u tá»± nhiÃªn hÆ¡n.
^[10]Xem Smith (1984, 145-179) vá» má»™t tháº£o luáºn vá» tÃ¡c pháº©m sÃ¡ng tÃ¡c cá»§a Vysotsky. Xem Thanh ThÃºy 1988 Ä‘á»ƒ cÃ³ má»™t sá»± Ä‘Ã¡nh giÃ¡ cá»§a má»™t ngÆ°á»i Viá»‡t Nam vá» Vysotsky.
^[11]Xem LÃ½ Kiá»‡t LuÃ¢n (1994: 107) vá» má»™t sá»± thá»ƒ hiá»‡n Ä‘áº§y Ä‘á»§ hÆ¡n cho Ã½ tÆ°á»Ÿng nÃ y vÃ má»™t cuá»™c tháº£o luáºn vá» nhá»¯ng cÃ¡ch diá»…n giáº£i mang tÃnh nháº¡c Ä‘á»‘i vá»›i bÃ i thÆ¡.
^[12]LÃª Ngá»c TrÃ . â€œVá» váº¥n Ä‘á» vÄƒn há»c pháº£n Ã¡nh hiá»‡n thá»±c,â€ VÄƒn há»c 16.7.1988, dáº«n theo Nguyen, Tuan Ngoc 2004, 284.

Nguá»“n: Tham luáºn táº¡i Há»™i tháº£o cá»§a Há»™i VÄƒn hoÃ¡ Phá»• thÃ´ng (Popular Culture Association), Atlanta, Má»¹, ngÃ y 13 thÃ¡ng 4, 2006.

Những biểu tượng của cuộc chiến tranh chống Mỹ trong ca khúc Việt Nam sau 1975

Jason Gibbs

Những biểu tượng của cuộc chiến tranh chống Mỹ trong ca khúc Việt Nam sau 1975

Nguyễn Trương Quý dịch

Nhiệm vụ của ta là phải đấu tranh cho lẽ phải. Mà đã đấu tranh thì phải bỏ sức lực, phải suy nghĩ và phải hy sinh những quyền lợi cá nhân, có khi là cả cuộc đời mình, cho lẽ phải chiến thắng (Đặng Thuỳ Trâm, Nhật ký, 2005, tr. 50-51).

Đó là những dòng viết ở tỉnh Quảng Ngãi năm 1968 của một bác sĩ trẻ Hà Nội, Đặng Thuỳ Trâm. Nhật ký của cô hiện đang là cuốn sách bán chạy nhất ở Việt Nam, có phần nào nhờ vào sự kiện một người lính Mỹ đã giữ gìn cuốn nhật ký sau cái chết của người bác sĩ trong một trận chiến năm 1971, và gần đây ông đã gửi lại cho gia đình cô ở Hà Nội. Sự phổ biến của cuốn nhật ký phần lớn do chủ nghĩa lý tưởng và sự hi sinh quên mình thấm vào nhật ký của người viết, lay động mọi người đọc, nhưng đặc biệt cộng hưởng ở một Việt Nam đang tìm kiếm lại chính mình sau những biến động xã hội nhiều va chạm mạnh kể từ khi mở cửa với phương Tây vào những năm cuối thập niên 1980.

Có lý để nói rằng Đặng Thuỳ Trâm là một tiếng nói từ “thế hệ vĩ đại nhất” của Việt Nam - một thế hệ đã thấm đẫm chủ nghĩa yêu nước và ý thức của chủ nghĩa cộng sản về nhiệm vụ và sứ mệnh. Chiến tranh với Mỹ vẫn còn gây tác động thành một dòng chảy mạnh trong tâm thế người Việt đương đại. Chính quyền không ngừng tưởng nhớ những người đã ngã xuống và dùng hình tượng chiến tranh để tiếp tục thúc đẩy nhân dân tiến lên. Hình tượng này thực sự rất có sức mạnh. Trong lĩnh vực ca khúc, chiến tranh cũng được khắc hoạ rộng rãi. Trong bài viết này, tôi xin đưa ra một số ca khúc do những người đã từng tham gia cuộc chiến này sáng tác, phân tích nội dung của chúng, để chỉ ra những sắc thái được chuyển tải trong việc thể hiện cảm xúc và ý nghĩa qua thời gian.

Nhiều bài trong các dịp lễ kỷ niệm chiến tranh, âm nhạc được dùng là những ca khúc sôi nổi của thời chiến, hoặc được viết để kỷ niệm chiến thắng, ví dụ như Tiến về Sài Gòn của Lưu Hữu Phước năm 1966 và Như có Bác trong ngày vui đại thắng năm 1975 của Phạm Tuyên. ^[1]

Những ca khúc sau này được viết về chiến tranh có nhiều sắc thái hơn vì đề cập đến việc đương đầu với khó khăn, sự hi sinh và mất mát của phía người chiến thắng. Một trong những bài hát đầu tiên như thế là Vết chân tròn trên cát của Trần Tiến, do chính tác giả hát lần đầu tiên trên Đài Tiếng nói Việt Nam trong Ngày Thương binh Liệt sĩ năm 1981. ^[2]

Vết chân tròn trên cát (Trần Tiến, 1981)

Vết chân tròn vẫn đi về trên con đường mòn cát trắng quê tôi
Anh thương binh vẫn đến trường làng, vẫn ôm đàn dạy các em thơ bài hát quê hương
Bài hát có ngọn núi quê anh xa vời.
Bài hát có đồng lúa mênh mang câu hò.
Bát hát có người lính đã hy sinh âm thầm
Cho hôm nay những gót chân son vui quanh dấu chân tròn
Bài hát có trận đấu không quên bên đồi.
Bài hát có người lính biên cương thương mẹ
Bài hát có ngọn gió cuốn bay theo dấu chân tròn để lại một bài ca trên cát trắng bao la
Vết chân tròn vẫn in hình trên con đường mòn cát trắng quê tôi.
Hát mãi trong tôi ôi bài ca cuộc đời cháy mãi trong tôi đốt mãi trong tôi…

Trong một bài báo về ca khúc của mình, tác giả kể về câu chuyện của một thương binh đã có một ca khúc có tên Tình yêu trong chiến tranh viết về những hi sinh của thương binh gửi đăng trên một nhật báo Hà Nội. Tờ báo từ chối ca khúc và nói họ cần những thứ nhiều chất quân hành hơn. Anh nối câu chuyện này với một lần tình cờ bắt gặp một người thương binh dạy học ở một vùng duyên hải đang chơi đàn guitar và hát cho học trò của mình. Người sáng tác đã tìm thấy cảm hứng và chất liệu hoàn thành từ cảnh tượng những vết chân tròn được tạo nên từ chiếc nạng của người cựu chiến binh, hình ảnh những đứa trẻ làng quê chạy nhảy và chơi giữa những triền cát (Trần Tiến 1985; Trần Hòa Bình 1987). Mặc dù mọi người nói về bài hát ở khía cạnh nhắc đến những hi sinh trong chiến tranh, người sáng tác có ý muốn thể hiện tâm trạng bình yên của những cựu chiến binh thời hậu chiến (Trần Hoàng Anh 2002).

Một ca khúc khác cũng xuất hiện sớm, là Bài ca không quên viết năm 1981 của Phạm Minh Tuấn. Bài hát được giới thiệu trước công chúng trong bộ phim cùng tên năm 1982 (Minh Quân 1982).

Bài ca không quên (Phạm Minh Tuấn, 1981)

Có một bài ca không bao giờ quên, là lời đất nước tôi chẳng phút bình yên.
Có một bài ca không bao giờ quên, là lời mẹ ru con đêm đêm.
Bài ca tôi không quên, tôi không quên tháng ngày vất vả.
Bài ca tôi không quên, tôi không quên gót mòn hành quân hối hả,
Làm bạn cùng trăng và ôm súng ngắm sao khuya.
Nhưng giờ đây có giây phút bình yên, sao tôi quên.
Có giây phút bình yên, sao tôi quên sao tôi quên,
Bài ca tôi đã hát. Bài ca tôi đã hát, với quê hương, với bạn bè, với cả cuộc đời.

Sau chiến thắng năm 1975, chính
quyền Việt Nam không để mọi người có thời gian để hồi tưởng hay than khóc. Thực ra, chiến tranh không kết thúc năm 1975, thay vào đó, chính quyền tiếp tục vận động người dân xây dựng lại đất nước, phát triển những vùng đất hoang thành vùng kinh tế mới, và tạo nên những con người mới hướng tới một tương lai xã hội chủ nghĩa hoàn thiện. Cuộc chiến tranh chống Mỹ cũng tiếp nối bằng cuộc xung đột với Khmer Đỏ năm 1978 và Trung Quốc năm 1979. Vào năm 1981, tình hình đời sống Việt Nam trở nên vô cùng khó khăn. Như tác giả đã nói với tôi, vào lúc lũ lụt làm cho lúa gạo mất mùa, nhiều người Việt Nam đã rời bỏ hoặc tìm cách rời bỏ đất nước bằng thuyền hay đôi chân vượt biên. Ca khúc đối với ông là một cách để nhắc nhở người Việt Nam tiếp tục giữ vững phẩm chất của họ với chủ nghĩa anh hùng và hi sinh trước khó khăn đến sớm (Phỏng vấn Phạm Minh Tuấn, thành phố Hồ Chí Minh, 19.9.2005).

Cả hai ca khúc Vết chân tròn trên cát và Bài ca không quên dùng âm nhạc như một cách ẩn dụ để tiếp tục cộng hưởng từ thời chiến, thông qua những đóng góp của những người đã chiến đấu và trải qua những mất mát. Nhưng những ca khúc này không dùng nhịp quân hành để tái hiện những hi sinh của dân tộc, và thậm chí thể hiện sự khó khăn gian khổ bằng những giai điệu hết sức xúc động về cả sự trang trọng lẫn u buồn. ^[3]

Năm 1986, tình hình xã hội và văn hoá thay đổi toàn diện với sự ra đời của đổi mới, phiên bản cải tổ của Việt Nam. Đổi mới là một chủ trương được chính quyền dẫn dắt, đưa ra danh sách việc cần làm công khai để diệt tận gốc những đặc quyền đặc lợi và tham nhũng. Một xã luận trên tờ Tuổi Trẻ năm 1986 nhân dịp kỷ niệm 96 năm ngày sinh Hồ Chí Minh, đã đề nghị chính quyền cần tự phê bình và lên tiếng kêu về “một số cơ quan Đảng, Nhà nước mà hiện nay đã trở thành những cung đình quan liêu xa cách nhân dân”. Nói chuyện với văn nghệ sĩ Việt Nam, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh (1987) nói rằng “người chiến sĩ văn cần có con dao thật sắc để gọt sửa những cái xấu, và còn cần phải có chất “gây men” để hình thành những cái mới trong đời sống xã hội”.

Trần Tiến đã trở thành sức mạnh dẫn đầu của đổi mới âm nhạc Việt Nam. Năm 1987, anh thành lập ban nhạc rock Đen-Trắng và lưu diễn dọc đất nước. Danh mục chương trình của anh, có tên Đối thoại 87, gồm những bài hát như Ý nghĩ trong phòng hải quan và Rock đồng hồ, một bài hát trong đó mượn hình ảnh kim giây để chỉ những người lao động bị sách nhiễu, trong khi kim phút và kim giờ đại diện cho những ông chủ và tầng lớp quan liêu hưởng lợi. Ca khúc mạnh bạo nhất và gây tranh cãi nhất của anh mang tên Trần trụi 87.

Trần trụi 87 (Trần Tiến)

Tôi đã thấy người mẹ năm xưa chào đón quân đi.
Mẹ mang mo cơm nuôi từng chiến sĩ.
Bà mẹ nào giờ đây lang thang xin ăn bên những toa tầu.
Anh có đau không anh, chị có đau lòng không?
Đừng hát, xin đừng mãi ngợi ca, những lời hát nhàm chán ru quê hương ta vinh quang thăng hoa trong bao niềm kiêu hãnh, mà quên đi áo cơm và hoa hồng.
Không! Những người lính nằm xuống, không hề mong nhìn thấy quê hương hôm nay, đôi tay ăn xin cào xé tim ta. Không, xin đừng nói giả trá.
Đâu rồi những bàn tay năm xưa gian lao, nay ta bên nhau xây lại đời sống, vì tự do, áo cơm và hoa hồng. Không!

Bài hát đã gây sốc, vừa tạo ra sự hưởng ứng sôi nổi lẫn sự chỉ trích gay gắt. ^[4] Bài hát của Trần Tiến đã nhắc tới hi sinh của những người lính và những bà mẹ già đã nuôi giấu chiến sĩ, đang bị lợi dụng trong tên gọi của một chủ nghĩa yêu nước trống rỗng. Anh kêu gọi người Việt Nam hãy quan tâm đến người khác và hãy cùng nhau làm việc.

Cuối cùng thì đổi mới chỉ có thể đạt được đến thế ở Việt Nam. Trong một cuộc trao đổi với tôi, Trần Tiến kể đã từng bị giam giữ ở Thành phố Hồ Chí Minh vì trình diễn những ca khúc của mình. Anh kể về việc thoát ra được và đến gặp thẳng nhà lãnh đạo của đất nước Nguyễn Văn Linh để nói: “Trần Tiến không kích động bạo loạn, Trần Tiến kích động yêu nước” (Phỏng vấn Trần Tiến, 17.9.2005). Tuy nhiên, những bài hát này không còn được nghe thấy ở Việt Nam kể từ đó và không còn lúc nào thích hợp để viện dẫn những hi sinh trong chiến tranh để sửa chữa những bất công trong hiện tại.

Những bài hát sau này đã nhắc đến sự hi sinh của những người đã chết bên phía Cộng sản, nhưng so với trước, chúng đã thể hiện nỗi buồn và vết thương trong những mối quan hệ của những người mất đi người thân yêu của mình.

Tiếp theo là ví dụ về ca khúc Cỏ non Thành Cổ của Tân Huyền. Khi tôi nói chuyện với nhạc sĩ, ông nói từ lâu ông đã rất muốn viết một ca khúc về nỗi đau của chiến tranh. Năm 1990, ông đến thăm di tích chưa sửa chữa xong của nghĩa trang Quảng Trị tương lai bên trong phạm vi ngôi thành có từ thế kỷ 19, là nơi đã chứng kiến cuộc vây hãm khốc liệt năm 1972 khi những người lính miền Bắc chiếm giữ thị xã từ 1.5 đến 16.9 bằng một cái giá khổng lồ về quân số. Ca khúc thể hiện sự tương phản giữa vẻ đẹp của những vạt cỏ xanh bình yên mênh mông mà tác giả nhìn thấy hôm nay với những tháng ngày của thời điểm khốc liệt đã qua. Cỏ xanh mọc lên không chút vướng bận trên những thứ làm nên một nấm mộ chung. Hát ca khúc này cho người Quảng Trị, ông đã khiến họ xúc động rơi nước mắt (Trao đổi với Tân Huyền, Hà Nội, 30.9.2005). Một đặc điểm gây chú ý cho tôi là phong cách của ca khúc khá tương đồng với những ca khúc phổ thông ở miền Nam Việt Nam, nhất là khi tôi nghe qua giọng ca Thái Châu, một ca sĩ chế độ cũ.

Cỏ non Thành Cổ (Tân Huyền, 1990)

Cỏ non Thành Cổ một màu xanh non tơ.
B
ình minh Thành Cổ cỏ mềm theo gió đung đưa.
Cỏ non Thành Cổ một màu xanh non tơ.
Nào có ai ngờ nơi đây một thời máu đổ.
Người vợ nào, người mẹ nào ngậm ngùi nuốt lệ khi chồng con không trở về...
Cho tôi hôm nay vào Thành Cổ thắp một nén nhang viếng người nằm dưới cỏ.
Cỏ xanh non tơ cỏ. xanh non tơ. xin chớ vô tình với người hy sinh trên mảnh đất quê mình.

Cả nhạc sĩ Thuận Yến và nhà thơ Nguyễn Đức Mậu đều tham gia cuộc phản công Tết Mậu Thân 1968. Năm 1991, khi nước bạn và nhà viện trợ của Việt Nam là Liên Xô tan vỡ, hai người đã cùng viết ca khúc Màu Hoa Đỏ. Trong bộ mặt của một tương lai ít chắc chắn như trước, họ muốn ca khúc của mình khẳng định cho mọi thời về sự hi sinh của những người đã ngã xuống cho tự do và thống nhất của Việt Nam.

Màu Hoa Đỏ (nhạc: Thuận Yến, lời: Nguyễn Đức Mậu, 1991)

Có người lính mùa thu ấy ra đi từ mái tranh nghèo.
Có người lính mùa xuân ấy ra đi từ đó không về!
Dòng tên anh khắc vào đá núi, mây ngàn hóa bóng cây che.
Chiều biên cương trắng trời sương núi, mẹ già mỏi mắt nhìn theo.
Việt Nam ơi! Việt Nam! núi cao như tình mẹ bốn mùa tóc bạc nỗi thương con.
Việt Nam ơi! Việt Nam! ngọn núi nơi anh ngã xuống.
Rực cháy lên màu hoa đỏ phía rừng xa.
Rực cháy lên màu hoa đỏ trước hoàng hôn.

Theo nhạc sĩ, mùa thu trong ca khúc là chỉ mùa thu Cách mạng tháng Tám của Việt Nam năm 1945, mùa xuân là đợt tổng tiến công Tết Mậu Thân năm 1968. Hoa trong tên bài để chỉ người lính hi sinh, màu đỏ mang một ý nghĩa kết hợp đầy biểu tượng về vinh quang, cờ Việt Nam, và máu của người đã ngã xuống. Với những người viết, ca khúc là một sự tưởng nhớ dành cho những người lính Việt Nam, đã mang lại một không khí chung để chia sẻ đau thương, mất mát, và nỗi buồn của người Việt Nam (Phỏng vấn Thuận Yến, Hà Nội, 15.9.2005).

Địa danh được đề cập đến trong Màu hoa đỏ là một nơi mà người Việt Nam gọi là Trường Sơn. Đây là dãy núi cao xương sống của Đông Dương, chạy dài suốt miền Trung, và là cảnh tượng quen thuộc đối với hầu hết những người lính xuất phát từ miền Bắc. Nhưng không chỉ có những người lính. Những tuyến đường tiếp vận của Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào tinh thần anh hùng của nhiều phụ nữ trẻ. Nhạc sĩ Nguyễn Đình Bảng trong một lần vào tỉnh Hà Tĩnh năm 1968 đã nhìn thấy một đội những cô gái trẻ tuổi từ 18 đến 20, làm nhiệm vụ sửa con đường tiếp vận bị bom. Lúc đó ông viết bài thơ Khỏa trần Trường Sơn, để 26 năm sau viết thành ca khúc năm 1994.

Khỏa trần Trường Sơn (Nguyễn Đình Bảng, 1994)

Im vắng trong rừng trong veo dòng suối cả tiểu đội con gái khỏa trần giữa Trường Sơn
Mười hai tòa thiên nhiên lồng lộng giữa thiên nhiên nguyên trang nguyên trinh nguyên hình nõn nuột phút ngắm mình khỏa trần bất chợt câu hát ngân nga.
Khỏa trần giữa Trường Sơn trong ngọc trắng ngà như một bầy tiên sa ú oà mặt suối chợt cơn gió từ xa ào tới lá rừng xao xác bay.
Khỏa trần giữa Trường Sơn để tự lấp đầy khoảng im vắng trống trơn đoạn đường con gái nỗi khoa khát nên kìm hóa dại tiếng cười rú từng cơn.
Khỏa trần giữa Trường Sơn
Một đời xuân độc thoại vật vã cùng con đường sốt rừng đeo đẳng mãi cả tiểu đội con gái Trường Sơn khỏa trần.

Mới đọc thì thấy những từ được viết ra có một chân dung thôn dã, nửa khêu gợi, nhưng thực tế chúng thể hiện quá khứ và hiện tại đầy gian khó của những cô gái trẻ này. Nguyễn Đình Bảng cho tôi biết việc khoả thân ở đây là hiện thân của sự lộ mình mà không có nơi ẩn náu, không được bảo vệ khỏi nguy hiểm triền miên, của những người phụ nữ không được trang bị vũ khí hay vỏ bọc sắt thép nào khi đối mặt với những trận bom oanh tạc ngày nối ngày (Phỏng vấn Nguyện Đình Bảng, Hà Nội, 14.9.2005). Ông cũng kể về hoàn cảnh của họ:

Suốt ngày cuốc xẻng dọn đường, mở đường. Đêm đứng nhìn từng đoàn xe qua, í ới vui cười chốc lát rồi lại trở về im lặng. Thấp thoáng bóng dáng của những người đàn ông xa lạ lướt qua họ, không thể nào neo đậu dù chỉ là một ngày. Thế rồi "một ngày như mọi ngày", không ai ở lại mà tuổi xuân thì vụt trôi qua tự bao giờ.

Điều làm nên ấn tượng mạnh nhất cho người sáng tác là những hi sinh tuổi trẻ của những cô gái - họ chưa từng có gia đình và họ chưa hề yêu (Đinh An Linh 1997, 6-7). ^[5]

Nếu vấn đề những người lính mất tích khi làm nhiệm vụ là điều quan trọng đối với nước Mỹ, thì nó trở nên nghiêm trọng hơn nhiều đối với người Việt vốn mất mát nặng nề hơn. Từ giữa những năm 1990, đã có một hoạt động phổ biến của những người lính và gia đình đi tìm kiếm những gì còn lại của đồng đội và người thân. ^[6] Ca khúc Khúc ru tìm đồng đội của Hoàng Tạo khắc hoạ nỗi buồn thương và sự thanh thản trong việc tìm lại đồng đội mất tích. Âm nhạc của ca khúc pha trộn giữa lối hát ru than vãn với nhịp điệu da diết u uẩn lắng sâu bên dưới.

Khúc ru tìm đồng đội (Hoàng Tạo, 2002)

Ơi a a bạn, ơi a a anh,
Đất đai lặng im đầy tình, có thiêng thì cho mình gặp.
Đồng đội đi tìm đồng đội như lòng ai dọc hành trình.
Hỡi lối a mòn,
Hỡi suối ngàn thu cất lên một tiếng trầm hùng thầm sầu là ngh
ĩa tận cùng,
Trở lại tìm đồng đội,
Người đồng đội đã yên nằm mà sự tích trận đánh âm vang chiều rừng xa.
Rồi mai đón anh về, đồng đội lại gặp đồng đội, đầm ấm làng xóm của ta bên anh, bên anh ngàn năm.

Ca khúc Lá thư gửi từ lòng đất của Phan Lai Triều là lời kể lại từ bức chúc thư viết năm 1972 của Lê Văn Huỳnh, một người đàn ông trẻ gửi cho gia đình và người vợ mới cưới. Thư của anh viết cho vợ có câu “khi được sống hoà bình hãy nhớ đến anh” được dùng làm câu kết bài hát, nhưng trong thư điều nhắc đến rất rõ là muốn vợ hãy gắng đi tìm mộ, và mô tả trước chỗ mà cô có thể tìm ra được. Cuối cùng vào năm 2002, cô đã đến được nơi chôn anh gần sông Thạch Hãn ở Quảng Trị. Lời bài hát là một lời khẳng định tiếp tục của sự thuỷ chung và đợi chờ của người vợ (Nguyễn Văn Thục 2004).

Lá thư gửi từ lòng đất (Phan Lai Triều, 2004, dựa trên lời thư của Lê Văn Huỳnh)

Ngày đồng đội về dù không thấy bóng hình anh
Nhưng em đừng buồn vì anh yêu tổ quốc và yêu em yêu cả cuộc đời.
Ngày hòa bình về nhoà trong nước mắt tìm anh,
Em đi tàu vào rồi qua sông Thạch Hãn là nơi anh xa mãi cuộc đời.
Đọc lá thư anh xiết bao nỗi niềm thương nhớ,
Đã bao năm em đợi em chờ,
Dù lửa đạn dù nắng mưa dù tóc em xanh nay đã bạc màu,
Mà bây giờ thư anh mới đến được tay em.
Đọc lá thư anh, lá thư gửi từ lòng đất,
Em nhớ thương anh khắc ghi lời anh nhủ khi được sống hòa bình hãy nhớ tới anh.
Khi được sống hòa bình hãy nhớ tới anh.

Ở phần đầu tôi đã trích dẫn nhật ký của bác sĩ trẻ Đặng Thùy Trâm. Một cô gái Hà Nội gốc, mới tốt nghiệp từ trường Y, cô đã trải qua gần 4 năm ở tỉnh Quảng Ngãi, miền Trung Việt Nam, nơi diễn ra những trận đánh ác liệt nhất và liên miên nhất. Cuốn nhật ký khác thường vì nó đã đem đến một cái nhìn không tô vẽ về cuộc chiến. Cô viết về khoảng thời gian hai năm của tình đồng chí, sự hi sinh và chủ nghĩa anh hùng, nhưng cũng viết về những người bạn và bệnh nhân gục ngã vì chiến tranh. Nhật ký dường như là một người bạn đường mà cô có thể tìm thấy sức mạnh để đối mặt với những thử thách ghê gớm phía trước. Khía cạnh gây xúc động nhất của cuốn nhật ký là nỗi cô đơn của cô gái. Khi tôi tìm gặp, Trần Tiến đã trình bày một bài hát mới cho tôi nghe dựa trên cuốn nhật ký với đầu đề Tôi cô đơn như một ngọn cờ (bài hát quá mới nên tôi chưa có được tài liệu âm thanh). Một phần lời được lấy từ những dòng cuối từ những trang cuối nhật ký viết ngày 20 tháng Sáu 1970 (hãy so sánh với lời ca khúc được chép tiếp sau):

“Không, mình không còn thơ dại nữa, mình đã lớn, đã dày dạn trong gian khổ nhưng lúc này đây sao mình cảm thấy thèm khát đến vô cùng bàn tay chăm sóc của một người mẹ mà thực ra là một bàn tay của một người thân hay tệ hơn chỉ là một người quen cũng được. Hãy đến với mình, nắm chặt tay mình trong lúc cô đơn, truyền cho mình tình thương, sức mạnh để vượt qua những chặng đường gian khổ trước mắt” (Đặng Thùy Trâm 2005, 256).

Tôi cô đơn như một ngọn cờ (Trần Tiến. 2005)

Tôi cô đơn như một ngọn cờ
Ngọn cờ khát khao
Ngọn cờ bão giông
Ngọn cờ xé nát trong lòng đạn thù
Ngọn cờ vút bay trong niềm kiêu hãnh Tự Do
Tôi cô đơn như một ngọn cờ
Trên đỉnh núi hoang vu đời tôi
Tôi vinh quang như một ngọn cờ
Trên đỉnh dốc gian nan đời tôi.

Thèm biết bao nhiêu bàn tay của mẹ
Hãy về bên con trong giây phút cô đơn.
Thèm biết bao nhiêu bàn tay bè bạn
Xiết chặt tay tôi trong giây phút gian nan.
Thèm biết bao nhiêu bàn tay dù lạ
Níu chặt vai tôi trong giây phút hoang mang.

Tôi cô đơn như một ngọn cờ
Tôi vinh quang như một ngọn cờ.

Trần Tiến ví Đặng Thuỳ Trâm và sự khó khăn gian khổ của cô với một ngọn cờ bị bom đạn bắn nát. Ngọn cờ đứng kiêu hãnh cho dù bị uy hiếp dữ dội, biểu tượng cho thời đại của một thế hệ oanh liệt nhất của Việt Nam.

Để kết thúc, tôi muốn có một vài nhận định rộng hơn về những ca khúc này. Tất cả chúng đều làm vai trò của một hình thức tưởng niệm. Chúng đều bắt nguồn từ một xã hội mà những sản phẩm văn hoá được nhà nước quy định. Hơn nữa, những nhà sáng tạo làm công việc về âm nhạc đều là hội viên của các hội đoàn văn hoá của chính quyền. Mọi ca khúc trên, ngoại trừ Trần trụi 87, đều được phát đều đặn trên đài phát thanh và truyền hình Việt Nam, đặc biệt trong ngày lễ kỷ niệm của đất nước; nhiều bài đã giành được giải thưởng quốc gia.

John Bodnar đã nhận định một chức năng của việc kỷ niệm của nhà nước là “làm dịu lại những lo âu về sự đổi thay” (1992, 14). Những ca khúc đầu tiên gợi lên nỗ lực tập thể của đất nước trong cuộc chiến như một ý nghĩa cần được tiếp tục thực hiện trong hiện tại. Bài ca không quên nhắc lại những gian khổ đã qua nhằm vượt qua sự bi quan trước hoàn cảnh khó khăn hiện tại; Vết chân tròn trên cát nói đến những đóng góp của những người trở về từ chiến tranh, dù bị tàn phế nhưng vẫn có thể tiếp tục cống hiến. Trần trụi 87 cũng nhắc đến khó khăn và những nỗ lực tập thể của đất nước, nhưng dùng những hình ảnh có thể làm xấu hổ cho những kẻ trục lợi trên mồ hôi xương máu chung.

Những bài hát tiếp sau là những biểu hiện của sự xót thương và tôn kính. Những ca khúc này đều buồn và cảm động, nhưng cũng là sự tẩy rửa muộn phiền đầy sức mạnh. Nói về cuộc đấu tranh chính trị trong công việc tưởng niệm của Mỹ, Bodnar đem sự tranh cãi quanh chuyện Đài Tưởng niệm Cựu chiến binh Chiến tranh Việt Nam (Vietnam Veterans Memorial – www.nps.gov/vivi/) ở thủ đô Washington làm một ví dụ. Ông viết rằng đối với những nhà chức trách, tưởng niệm chỉ đơn thuần xem như “một hiện thân tinh thần của chủ nghĩa yêu đất nước và dân tộc”, trong khi đối với người dân họ xem như “một biểu hiện của tình đồng đội và nỗi buồn chiến tranh” (1992, 15). Mặc dù mong muốn của nhà chức trách có ra sao, ông cho rằng càng ngày chức năng của Đài Tưởng niệm Cựu chiến binh Chiến tranh Việt Nam càng thể hiện theo suy nghĩ của người dân nhiều hơn.

Trong mọi bài hát Việt Nam tôi đã nhắc đến trên đây, hai nửa theo như phân chia của Bodnar –chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa dân tộc đối trọng với tinh thần đồng đội và nỗi đau - thật hạnh phúc là chúng cùng tồn tại (1992, 9). Đối với bên chiến thắng, một bên mà không cảm thấy băn khoăn hay mắc nợ gì về hậu quả chiến tranh, việc hai nửa cùng tồn tại dường như không có gì khó cả. Tuy nhiên, trong quá khứ, những nhà chức trách văn hoá Việt Nam rất nghiêm khắc trong việc loại trừ việc diễn tả nỗi đau buồn (Gibbs 2005). Trong những năm 1980 nỗi buồn đau bị coi như làm xao lãng những nỗ lực tiếp tục (thực tế là không bao giờ chấm dứt) xây dựng đất nước, và phát triển một viễn cảnh xã hội chủ nghĩa quốc tế.

Không chỉ là việc kỷ niệm, những bản chúc thư như Những lá thư gửi từ lòng đất và nhật ký như của Đặng Thùy Trâm mang cả chức năng giáo dục. Lớp trẻ được nhắc nhở về một thế hệ đi trước, vốn thiếu thốn quá nhiều nhưng đã được chuẩn bị để trong nhiều trường hợp sẵn sàng hi sinh bất cứ điều gì cho lý tưởng. Những bài hát này, tôi nghĩ chúng phản chiếu những tình cảm được đa số người Việt Nam chia sẻ. Tuy nhiên, có một khoảng trống im lặng phía sau số đông này, là những gì đã trải qua của người lính Việt Nam Cộng hoà – bên thua trận. Sự mất mát của họ không có tiếng nói ở Việt Nam ngày nay (Kirk 2005). Tôi hi vọng thông qua việc giới thiệu những ca khúc này chỉ ra rằng qua thời gian có một mối quan tâm trường cửu trong việc tôn vinh và hiểu được mất mát lớn lao của dân tộc trong một chiến thắng. Niềm tin vào người đã ngã xuống, và với những người còn sống, tiếp tục được dùng để phác nên một niềm tin vào hiện tại và tương lai.

Tài liệu tham khảo:

Bodnar, John. 1992. Remaking America: Public Memory, Commemoration, and Patriotism in the Twentieth Century (Tái tạo nước Mỹ: Ký ức chung, Tưởng niệm, và chủ nghĩa yêu nước trong thế kỷ 20). Princeton, NJ: Princeton University Press.

Đặng Thùy Trâm. 2005. Nhật ký. Hà Nội: Nhà xuất bản Hội Nhà văn.

Đinh An Linh. 1997. “Bài hát lạ và tâm sự của người nghệ sĩ,” Người đẹp Việt Nam tháng Mười), 6-7.

Gibbs, Jason. 2005. Nhạc vàng “hoá vàng”, Nguyễn Trương Quý dịch. talawas 23.6.2005.

Hiền Đức. 2000. "Nhạc Trần Tiến - những ngẫu hứng từ dân ca," Thế giới mới (tháng 5). Nhân Dân online - http://www.nhandan.org.vn/vietnamese/20000513/bai-vh10.html. Đọc 14.5.2000.

Hoàng Tạo. 2002. “Khúc ru tìm đồng đội,” Âm nhạc và thời đại (?), 21.

Kirk, Donald. 2005. “In Vietnam, War History Through a Political Lens,” Christian Science Monitor (June 16). www.csmonitor.com/2005/0613/p11s01-woap.html

Minh Quân. 1982. "Bài ca không quên của anh bộ đội," Tuổi Trẻ 13.3.1982, 5.

Nguyễn Thanh Đức. 1987. “Âm nhạc vào cuộc,” Tuổi Trẻ 14.11.1987, 4-5.

Nguyễn Văn Linh. 1987. "Văn nghệ sĩ hãy đóng góp tích cực vào sự nghiệp đổi mới của Đảng," Nhân Dân 14.10.1987, 1; 4.

Nguyễn Văn Thục. 2004. "Linh hồn trong lá thư bất tử," Cửa Việt 118 (Tháng 7), 3-13.

Phan Lai Triều. 2004. “Lá thư gửi từ lòng đất,” phỏng theo thư của liệt sĩ Lê Văn Huỳnh. Cửa Việt 120 (Tháng 9), 61.

Tô Ngọc Thanh. 2004 [1988]. “Suy nghĩ thêm về chương trình 'Đối thoại 87' của Trần Tiến,” Hợp tuyển tài liệu nghiên cứu – lý luận – phê bình âm nhạc Việt Nam thế kỷ XX, vol. 5B; 160-166. Xuất bản lần đầu trên Âm nhạc 2.1988.

Trần Hòa Bình. 1987. "Từ những 'Vết chân tròn trên cát'...," Tiền phong 16.3.1987, 7.

Trần Hoàng Anh. 2002. "Những ‘Nốt tròn’ trên cát," Báo Công an Thành phố Hồ Chí Minh (Số đặc biệt 2.7.2002) - http://www.cahcm.vnnews.com/ds270702/dsnd27070217.htm. Đọc 28/8/2002.

Trần Tiến. 1985. "Vì sao tôi viết ca khúc 'Vết chân tròn trên cát'," Tuổi Trẻ 25.7.1985, 5.

Tú Ngọc. 2004 [1988]. “'Đối thoại 87' – Một cách tiếp cận cuộc sống”, Hợp tuyển tài liệu nghiên cứu – lý luận – phê bình âm nhạc Việt Nam thế kỷ XX, vol. 5B; 156-160. Đăng lần đầu trên tạp chí Âm nhạc 2/1988.

Tuổi Trẻ. 1986. "Tự phê với Bác”, Tuổi Trẻ 17.5.1986), 1.

Bản tiếng Việt © 2006 talawas

^[1]Hai ca khúc này được phát sóng liên tục trong chương trình Giai điệu quê hương dành cho hải ngoại trên Đài Tiếng nói Việt Nam ngày 30.4.2004.
^[2]Đây là ca khúc đầu tiên làm nên tên tuổi Trần Tiến trong công chúng Việt Nam (Hiền Đức 2000).
^[3]Trần Tiến (1985) viết rằng giai điệu trong bài hát được tạo ra để gợi lên hình ảnh những đỉnh núi cao, một biểu tượng cho phẩm chất của những người thương binh của đất nước anh.
^[4]Xem: Nguyễn Thanh Đức (1987) về một đánh giá nhiệt tình đối với chương trình Đối thoại 87. Một nhà nghiên cứu âm nhạc đã ủng hộ sự đấu tranh của Trần Tiến đối với tình trạng trì trệ của Việt Nam mà anh ta nói là đang kìm hãm sự phát triển của xã hội. An
h ta nhận định rằng mục đích của nhạc sĩ là “thức tỉnh đạo lý làm người” (Tú Ngọc 2004 [1988], 158-159). Một nhà nghiên cứu khác lại cho rằng quan điểm của Trần Tiến là “không đúng với sự thật của hiện thực” mà chỉ mô tả một số ít những ví dụ bất hạnh (Tô Ngọc Thanh 2004 [1988], 165).
^[5]Có thêm một câu chuyện về 10 cô gái trẻ tuổi từ 17 đến 22 đã bị chết trong một trận bom ở ngã ba Đồng Lộc, Hà Tĩnh, ngày 24.7.1968. Một tượng đài tưởng niệm họ được dựng ở ngã ba này. Năm 1997 bộ phim Ngã ba Đồng Lộc được ra mắt. Một bài hát của một tác giả nữ là Đỗ Kim Yến, Nghĩ về mười cô gái được phát trên kênh VOV3 của Đài Tiếng nói Việt Nam nhân ngày Thương binh Liệt sĩ 27.7.2005.
^[6]Có thể lấy ví dụ như trên website của chương trình “Nhắn tìm đồng đội” - http://www.nhantimdongdoi.org/

Nguồn: “An Unforgotten Song: Representations of the American War in Vietnamese Song after 1975”, đọc tại hội thảo „Ba mươi năm sau: văn học và điện ảnh về chiến tranh Việt Nam“ (Thirty Years After: Literature and Film of the Vietnam War), University of Hawaii, 9 tháng 11, 2005. http://www.english.hawaii.edu/events/festival2005.html

No man's land

Thursday, June 29, 2006

Baez sings Dylan

Monday, June 26, 2006

Practice makes perfect

Saturday, June 24, 2006

Saturday

Monday, June 19, 2006

Here comes the sun

Because- The Beatles

Joni Mitchell

Tuesday, June 13, 2006

Đại học VN bị 'tư duy cổ hủ kìm hãm'

The 25 Most Controversial Movies of all Time

Friday, June 09, 2006

Sáng thứ 6

Thursday, June 08, 2006

Jacob Gibbs.và lịch sử âm nhạc Việt Nam

Trần Tiến: Người hát rong của thời Đổi mới

Những biểu tượng của cuộc chiến tranh chống Mỹ trong ca khúc Việt Nam sau 1975

Followers

Blog Archive

Links

About Me