1. Lá»i cảm tạ của Cao Hà nh Kiá»n (vá»i quá»c vÆ°Æ¡ng Thụy Äiá»n tại lá»
trao giải Nobel vÄn há»c 2000).
"Quá»c vÆ°Æ¡ng bá» hạ tôn kÃnh,
Con ngÆ°á»i Äang Äứng trÆ°á»c mặt ngà i hãy còn nhá», anh ta há»i tám tuá»i, bà mẹ bảo viết nháºt ký, anh ta Äã viết nhÆ° thế nà y, và cứ viết mãi cho Äến lúc trÆ°á»ng thà nh.
Anh ta cÅ©ng còn nhá», khi và o trÆ°á»ng trung há»c, thầy giáo dạy táºp là m vÄn treo lên bảng má»t tấm tranh quảng cáo, không nói Äá» mục, má»i ngÆ°á»i hãy viết vá» bức tranh nà y. NhÆ°ng anh ta không thÃch bức tranh ấy, bèn viết má»t bà i dà i phê bình nó. Thầy giáo không những không ná»i giáºn mà còn cho anh ta Äiá»m cao, lại có lá»i nháºn xét nữa: "Bút lá»±c rất khá»e". Anh ta cứ thế tiếp tục viết, từ Äá»ng thoại sang tiá»u thuyết, từ thÆ¡ Äến ká»ch, mãi khi cách mạng vÄn hóa tá»i, anh ta sợ quá, Äá»t hết toà n bá».
Sau Äó anh ta Äi là m ruá»ng khá nhiá»u nÄm. NhÆ°ng vẫn ngấm ngầm viết, Äem bản thảo giấu và o trong hÅ©, chôn xuá»ng Äất.
Những tác phẩm anh ta viết sau Äó lại bá» cấm in.
Vá» sau, khi sang phÆ°Æ¡ng Tây, anh ta vẫn viết và không quan tâm tá»i viá»c xuất bản hay không. Dẫu xuất bản Äi nữa, cÅ©ng không ÄỠý là có phản ứng hay không. Bá»ng nhiên lại Äược Äến Äại sảnh lá»ng lẫy nà y, Äá» nháºn từ trong tay quá»c vÆ°Æ¡ng bá» hạ phần thÆ°á»ng cao quý.
Thế rá»i, không nén Äược, anh ta há»i: ThÆ°a quá»c vÆ°Æ¡ng bá» hạ, Äây là thá»±c Æ°? Hay là câu chuyá»n Äá»ng thoại?"
(In trong cuá»n Linh SÆ¡n- bản dá»ch của Há» Quang Du).
Äá»c bà i nà y, không khá»i nghÄ©, giá thá» ngÆ°á»i thầy giáo trung há»c của há» Cao cÅ©ng theo thói thÆ°á»ng tình, chấm bà i theo Äáp án mà cho Cao Äiá»m thấp hay phê bình anh ta thì liá»u Cao còn cảm hứng Äá» sau nà y tiếp tục viết, âÄem bản thảo giấu và o trong hÅ©, chôn xuá»ng Äấtâ. Và không biết nÆ°á»c Trung Hoa hÆ¡n 1 tá»· dân tá»i giá» liá»u có ngÆ°á»i nà o Äược tặng thÆ°á»ng giải Nobel vÄn há»c hay chÆ°a.
2. Vá» Linh SÆ¡n
Nhá» khi mua và bắt Äầu Äá»c Linh SÆ¡n á» Viá»t Nam, thấy rất thÃch, bạn bèn nhắn SMS cho má»t sá» ngÆ°á»i: âẤy/cáºu/em Äá»c Linh SÆ¡n chÆ°a. Tá»/anh Äang Äá»c Äấy. Hay lắmâ. Thế nhÆ°ng, cÅ©ng phải sau hai tháng, bạn má»i Äá»c xong Äược cuá»n sách có Äá» dà y hÆ¡n 600 trang nà y, trong buá»i tá»i cuá»i cùng của nÄm Tuất.
Có thá» nói gì vá» Linh SÆ¡n và Cao Hà nh Kiá»n? Bạn cảm thấy khó nháºn xét vá» cuá»n sách Äó. Ngoại trừ bạn cảm giác Äó là má»t cuá»n sách rất Äẹp, hÆ¡n nữa, nhÆ° lá»i của Há»i Äá»ng trao giải Nobel 2000, Äó là má»t cuá»n sách tá»± nó là m thà nh riêng má»t thá» loại. Gần Äây, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng nhắc tá»i các tiá»u thuyết háºu hiá»n Äại, nhÆ°ng trong sá» Ãt á»i mà bạn Äá»c thì có lẽ âÄá»i nhẹ khôn khamâ của Kundera và âLinh SÆ¡nâ của Cao Hà nh Kiá»n là hai tác phẩm mẫu má»±c, Äá» lại ấn tượng cho bạn nhiá»u hÆ¡n cả.
Vá»i Linh SÆ¡n, bạn còn tìm thấy Äược má»t vẻ Äẹp khó tả Äược của thiên nhiên, của ná»n vÄn hóa Trung Hoa già u có, của lá»ch sá» má»t nÆ°á»c Trung Hoa bạo liá»t. Và không phải chá» là ná»n vÄn hóa Trung Hoa của ngÆ°á»i Hán mà còn là ná»n vÄn hóa của ngÆ°á»i Miêu, của các dân tá»c Ãt ngÆ°á»i trên vùng biên giá»i Tây Nam, vá»n bá» ngÆ°á»i Hán khinh rẻ và vÄn hóa Hán Äè áp (giá»ng nhÆ° trong câu chuyá»n Cao ká» vua Hoà ng Äế- thủy tá» ngÆ°á»i Hán- diá»t Suy VÆ°u, còn vua Äại VÅ© là kẻ Äầu tiên bóp chết kẻ khác Äá» thá»±c hiá»n ý chà của mình).
TrÆ°á»c kia, bạn ngại Äá»c tiá»u thuyết Trung Hoa hiá»n Äại vì ghét cái tủn mủn, tiá»u khÃ, hay thô tục trong Äó- cái khà chất của má»t thùng phuy nặng mùi bà bách lâu ngà y má»i Äược (thá»nh thoảng) má» nắp. NhÆ°ng vá»i Cao Hà nh Kiá»n thì lại khác. VÄn Cao Hà nh Kiá»n rất Äẹp, phóng khoáng, lãng mạn dạt dà o, lúc trầm mặc nhÆ° bức tranh thủy mặc, lúc hà o hứng, lúc huyá»n ảo mà có lúc lại rất phong tình, Äôi khi có hóm há»nh nhÆ°ng dÆ° vá» của hóm há»nh vẫn là chua xót.
Nhân váºt trong Linh SÆ¡n Äi tìm Linh SÆ¡n, má»t ngá»n núi thiêng trong huyá»n thoại. Äó là hà nh trình tìm vá» tá»± ngã của anh ta? Hay hà nh trình tìm vá» má»t cá»i nguá»n vÄn hóa, vá» những khoảng thá»i gian Äã bá» Äánh mất, những vẻ Äẹp của quá khứ, những sá» má»nh Äau khá» của con ngÆ°á»i bá» Äè nghiến, bá» vùi dáºp, bá» lãng quên trÆ°á»c những Äá»i thay của thá»i cuá»c. Con ngÆ°á»i trong Linh SÆ¡n tháºt cô ÄÆ¡n, dù há» có bấu vÃu, yêu thÆ°Æ¡ng hay hà nh hạ nhau thì há» vẫn cô ÄÆ¡n- nhÆ°ng phải chÄng chá» khi há» tá»± ý thức Äược sá»± cô ÄÆ¡n Äó thì há» má»i tìm Äược mình? CÅ©ng nói thêm là những trang viết vá» giá»i tÃnh, vá» ná»i cô ÄÆ¡n và ham muá»n của Äà n ông và Äà n bà rất xuất sắc, nhân váºt nữ trong tác phẩm của ông sinh Äá»ng và già u sức sá»ng không kém nhân váºt nam, trong khi lại vẫn có má»t cái gì Äó huyá»n ảo (các Äá»ng thoại Trung Quá»c vẫn Äá» những nhân váºt nữ là các há» ly tinh lấy chá»ng, sinh con nhÆ°ng vẫn bà hiá»m má»t cách rất âhá» ly tinhâ Äó sao). NgÆ°á»i Äá»c dá»
Äá»ng cảm mình vá»i nhân váºt nam nhÆ°ng lại hết sức cảm thông và thÆ°Æ¡ng xót cho nhân váºt nữ của ông.
Con ngÆ°á»i Äó có tìm Äược Linh SÆ¡n không? Cao Hà nh Kiá»n trả lá»i bằng mấy câu ká», mà ông cho là má»t ngạn ngữ cá» Äã có từ mấy nghìn nÄm:
âCó cÅ©ng vá»,
Không cÅ©ng vá»,
Äứng á» bên sông gió tái têâ,
Khi ta biết là Äã có thá» âvá»â rá»i, thì phải chÄng lÃ
ta Äã tá»i Äược Linh SÆ¡n? Hoặc là gần tá»i chÄng?
So sánh Cao Hà nh Kiá»n vá»i các tác giả khác thì gần nhÆ° không thá». Ãng là má»t nhà vÄn thấm Äẫm chất phÆ°Æ¡ng Äông và tÃnh dân gian (bản thân ông cÅ©ng là má»t há»a sÄ© tranh thủy mặc), nhÆ°ng lại là ngÆ°á»i thá» nghiá»m má»t cách viết chá»u ảnh hÆ°á»ng của phÆ°Æ¡ng Tây, có lẽ ông là ngÆ°á»i Äầu tiên chÄng? NgÆ°á»i duy nhất khiến tôi cảm thấy có gì Äó gần gÅ©i vá»i Cao là Kawabata vá»i những câu vÄn phảng phất nhÆ° những bà i thÆ¡ thiá»n, nhÆ°ng nhÆ° kết tinh trong Äó vẻ Äẹp của ná»n vÄn hóa Nháºt Bản, âÄẹp và buá»nâ? Có lẽ, không phải ngẫu nhiên, mà Cao và Kawabata là hai ngÆ°á»i Trung Hoa và Nháºt Bản Äầu tiên Äược trao giải Nobel.
Biết Äến bao giá» vÄn há»c Viá»t Nam má»i Äi ra Äược những tủn mủn của thá»i gian, của áp lá»±c tên tuá»i và má»t mảnh chiếu trên vÄn Äà n Äá» có Äược những tác phẩm Äẹp và gợi cảm, kết tinh Äược cả má»t ná»n vÄn hóa Äặc sắc nhÆ° của Cao Hà nh Kiá»n hay Kawabata?
CÅ©ng xin nói thêm vá» bản dá»ch. NhÆ° tôi Äược biết, có ba bản dá»ch Linh SÆ¡n ra tiếng Viá»t, cÅ©ng là má»t hiá»n tượng hiếm hoi, phản ánh sá»± Äánh giá cao của ngÆ°á»i Viá»t vá»i Cao Hà nh Kiá»n và phần nà o là sá»± tÆ°Æ¡ng Äá»ng vÄn hóa giữa Linh SÆ¡n vá»i ngÆ°á»i Viá»t (thá»±c ra bá»i cảnh Linh SÆ¡n là vùng Tây Nam Trung Quá»c- chÃnh là Äá»a bà n sinh sá»ng của ngÆ°á»i Viá»t cá» khi xÆ°a- bá» tá»c Ãu Viá»t của Thục Phán cÅ©ng xuất xứ từ vùng nà y mà tiến xuá»ng phÆ°Æ¡ng Nam láºp ra nÆ°á»c Ãu Lạc). Bản tôi Äá»c là của Há» Quang Du (không biết là ai, có hay dá»ch không) dá»ch từ tiếng Trung, và theo tôi, là bản dá»ch rất xuất sắc. Ngoà i ra còn má»t bản dá»ch từ tiếng Pháp cÅ©ng tên là Linh SÆ¡n của Trần ÄÄ©nh (nghe nói cÅ©ng Viá»t hóa rất hay nhÆ°ng lại là dá»ch từ má»t ngôn ngữ trung gian) và bản tên là Núi Thiêng của Ãng VÄn Tùng.
Viết Äã khá dà i nhÆ° váºy nhÆ°ng thá»±c ra tôi có hiá»u Linh SÆ¡n không? Xin quote lại ba dòng cuá»i cùng trong cuá»n sách thay cho câu trả lá»i.
âVá» là m ra hiá»u nhÆ°ng rá»t cục vẫn chẳng hiá»u.
Kỳ thá»±c tôi chẳng hiá»u gì, chẳng biết rõ Äiá»u gì.
Nó nhÆ° thế Äấyâ.
Thế Äấy!