Tiếng nói của Bengal
Rabindranath Tagore, qua Äá»i nÄm 1941 á» tuá»i 80 là gÆ°Æ¡ng mặt vÄ© Äại trong lá»ch sá» vÄn há»c ngà n nÄm của Bengal. Bất cứ ai quen thuá»c vá»i truyá»n thá»ng vÄn há»c rá»ng lá»n và già u có nà y Äá»u cảm thấy ấn tượng bá»i sá»± hiá»n diá»n của Tagore á» Bangladesh và Ấn Äá». ThÆ¡ cÅ©ng nhÆ° tiá»u thuyết, truyá»n ngắn và tiá»u luáºn Äược Äá»c á» khắp nÆ¡i và những bà i hát do ông sáng tác vang vá»ng khắp miá»n Äông Ấn Äá» và trên cả nÆ°á»c Bangladesh.
Ngược lại, á» phần còn lại của thế giá»i, nhất là tại châu Ãu và Mỹ, sá»± hà o hứng bá»i những trang viết của Tagore há»i những nÄm Äầu thế ká»· 20 nhìn chung Äã không còn nữa. Sá»± nhiá»t tình từng có Äá»i vá»i tác phẩm của ông từng rất Äáng ká». Gitanjali (Lá»i dâng), táºp thÆ¡ tuyá»n chá»n mà nhá» nó, ông Äược trao giải Nobel VÄn há»c nÄm 1913, Äược xuất bản bằng tiếng Anh tại London và o tháng Ba nÄm Äó và cho tá»i tháng 11, khi giải thÆ°á»ng Äược công bá», thì Äã Äược in lại tá»i 10 lần. NhÆ°ng giá» Äây, ngÆ°á»i ta không còn Äá»c nhiá»u Tagore á» phÆ°Æ¡ng Tây, và từ nÄm 1937, Graham Greene Äã có thá» phát biá»u: âVá» Rabindranath Tagore, tôi không thá» tin rằng có ai ngoà i ông Yeats thá»±c sá»± Äánh giá cao thÆ¡ ông ta.â
Nhà thần bÃ
Sá»± tÆ°Æ¡ng phản giữa vai trò to lá»n của Tagore trong vÄn há»c và vÄn hóa Bengali vá»i sá»± gần nhÆ° hoà n toà n biến mất á» thế giá»i bên ngoà i có lẽ không lý thú bằng sá»± khác biá»t giữa quan Äiá»m vỠông nhÆ° má»t nhà tÆ° tÆ°á»ng ÄÆ°Æ¡ng thá»i Äa diá»n và rất Äáng chú ý á» Bangladesh và Ấn Äá» vá»i hình ảnh của ông á» phÆ°Æ¡ng Tây nhÆ° má»t nhà duy linh xa xôi và hay lặp lại. Trên thá»±c tế, Graham Greene Äã giải thÃch rằng ông Äánh Äá»ng Tagore âvá»i cái mà Chesterton gá»i là âÄôi mắt lấp lánh sángâ của những nhà thần trà há»c (Theosophist).â Rõ rà ng, yếu tá» thần bà Äóng phần nà o vai trò trong viá»c âbánâ Rabindranath Tagore cho phÆ°Æ¡ng Tây bá»i Yeats, Ezra Pound và những ngÆ°á»i ủng hỠông lúc Äầu. Ngay cả Anna Akhmatova, má»t trong sá» Ãt những ngÆ°á»i hâm mỠông giai Äoạn sau nà y (và là ngÆ°á»i dá»ch thÆ¡ ông sang tiếng Nga và o giữa tháºp ká»· 1960) cÅ©ng nói vá» âdòng chảy thi ca hùng vÄ© lấy sức mạnh từ Ấn Äá» Giáo cÅ©ng nhÆ° từ sông Hằng, và tên gá»i của nó là Rabindranath Tagore.â
|
Má»t không khà thần bà Tranh bá»i W. Rothenstein
|
Hợp lÆ°u của các ná»n vÄn hóa
Rabindranath quả thá»±c sinh trÆ°á»ng trong má»t gia Äình Hindu- má»t trong các gia Äình Äiá»n chủ sá» hữu Äất Äai chủ yếu á» Bangladesh ngà y nay. NhÆ°ng cho dù chất trà tuá» nà o á» trong viá»c Akhmatova nói vỠẤn Äá» giáo và sông Hằng thì nó cÅ©ng không ngÄn cản ngÆ°á»i dân Bangladesh mà Äa sá» là theo Äạo Há»i cảm thấy sá»± gần gÅ©i sâu sắc vá»i Tagore và vá»i các tÆ° tÆ°á»ng của ông. Và nó cÅ©ng không ngÄn cản viá»c nÆ°á»c Bangladesh sau khi già nh Äược Äá»c láºp chá»n má»t trong các bà i hát của Tagore- bà i âAmar Sonar Banglaâ có nghÄ©a là âBengal và ng của tôiâ- là m quá»c ca. Äiá»u nà y hẳn sẽ gây rất nhiá»u bá»i rá»i cho những ai xem thế giá»i ÄÆ°Æ¡ng Äại nhÆ° sá»± âxung Äá»t giữa các ná»n vÄn minhâ- vá»i viá»c âvÄn minh Há»i giáoâ, âvÄn minh Hinduâ, và âvÄn minh phÆ°Æ¡ng Tâyâ, Äá»i Äá»ch quyết liá»t vá»i nhau. Những ngÆ°á»i nà y cÅ©ng sẽ bá»i rá»i trÆ°á»c viá»c Rabindranath Tagore tá»± mô tả gia Äình Bengali của mình nhÆ° sản phẩm có từ âsá»± hợp lÆ°u của ba ná»n vÄn hóa: Hindu, Há»i giáo và Anhâ.1
Dwarkanath, ông ná»i của Rabindranath, có tiếng là ngÆ°á»i am hiá»u cả tiếng Arab và tiếng Ba TÆ°, và Rabindranath lá»n lên trong má»t môi trÆ°á»ng gia Äình, tại Äó sá»± am hiá»u sâu sắc chữ Phạn (Sanskirit) và các sách vá» Hindu cá» Äược kết hợp vá»i sá»± am hiá»u các truyá»n thá»ng Há»i giáo cÅ©ng nhÆ° vÄn chÆ°Æ¡ng Ba TÆ°. Không phải Rabindranath cá» gắng tạo ra- hay quan tâm tá»i viá»c tạo ra- má»t âsá»± kết hợpâ các tôn giáo khác nhau (nhÆ° vá» hoà ng Äế vÄ© Äại Akbar của vÆ°Æ¡ng triá»u Moghul từng rất cá» gắng) mà tầm nhìn của ông luôn luôn là không bè phái, và những tác phẩm của ông- khoảng 200 cuá»n sách- cho thấy ảnh hÆ°á»ng của những phần khác nhau từ vÄn hóa Ấn Äá» cÅ©ng nhÆ° từ thế giá»i bên ngoà i.2
Bình Cư
Hầu hết các tác phẩm của ông Äá»u Äược viết á» Santiniketan (Bình CÆ°), má»t thá» trấn nhá» xung quanh ngôi trÆ°á»ng ông láºp ra á» Bengal nÄm 1901. Ãng không chá» Äặt ra tại nÆ¡i Äây má»t há» thá»ng giáo dục sáng tạo mà thông qua những tác phẩm cÅ©ng nhÆ° ảnh hÆ°á»ng của ông tá»i các sinh viên và giáo viên, ông sá» dụng ngôi trÆ°á»ng nà y nhÆ° má»t cÆ¡ sá» Äá» từ Äó Äóng vai trò quan trá»ng trong các phong trà o xã há»i, chÃnh trá» và vÄn hóa của á
º¤n Äá».
Má»t nhà vÄn có tÃnh sáng tạo sâu sắc, ngÆ°á»i viết ra những tác phẩm vÄn chÆ°Æ¡ng tinh tế và những bà i thÆ¡ mà u nhiá»m mà ngÆ°á»i Äá»c Bengali biết rất rõ, không phải là vá» guru tâm linh luôn rao giảng, Äược khâm phục- và sau Äó bá» chá»i bá»- tại London. Tagore không chá» là má»t nhà thÆ¡ cá»±c kỳ Äa tà i; ông còn là ngÆ°á»i viết truyá»n ngắn, nhà tiá»u thuyết, ká»ch tác gia, nhà viết tiá»u luáºn và soạn giả các bà i hát lá»n. Ãng còn là má»t há»a sÄ© tà i nÄng vá»i những bức tranh kết hợp giữa tÃnh Äại diá»n và tÃnh trừu tượng mà chá» gần Äây má»i nháºn Äược sá»± tán thÆ°á»ng lẽ ra phải từ lâu. HÆ¡n thế, các tiá»u luáºn của ông, Äá» cáºp tá»i hết thảy các mảng từ vÄn há»c, chÃnh trá», vÄn hóa, thay Äá»i xã há»i, niá»m tin tôn giáo, phân tÃch triết há»c, quan há» quá»c tế, và hÆ¡n thế nữa. Sá»± trùng hợp giữa ká»· niá»m nÄm mÆ°Æ¡i nÄm ngà y Äá»c láºp của Ấn Äá» vá»i viá»c xuất bản tuyá»n táºp các bức thÆ° của Tagore bá»i nhà xuất bản Äại há»c Cambridge Äã ÄÆ°a các ý tÆ°á»ng và suy nghÄ© của Tagore tá»i vá»i ngÆ°á»i Äá»c, và khiến cho viá»c tìm hiá»u những tÆ° tÆ°á»ng và sá»± hiá»u biết hà ng Äầu của ông Äá»i vá»i tiá»u lục Äá»a Ấn Äá» trong ná»a thế ká»· qua trá» nên hết quan trá»ng.
Ghandhi và Tagore
Bá»i lẽ Rabindranath Tagore và Mohanmas Gandhi là hai nhà tÆ° tÆ°á»ng hà ng Äầu của Ấn Äá» trong thế ká»· 20, Äã có nhiá»u ngÆ°á»i tìm cách so sánh tÆ° tÆ°á»ng của há» vá»i nhau. Khi Äược tin vá» cái chết của Rabindranath, Jawaharlal Nehru, lúc Äó Äang nằm trong nhà tù của Anh ỠẤn Äá», viết trong nháºt ký nhà tù của mình và o ngà y 7/8/1941:
âGandhi và Tagore. Hai kiá»u ngÆ°á»i hoà n toà n khác nhau, nhÆ°ng cả hai Äá»u Äặc trÆ°ng cho Ấn Äá», cả hai Äá»u nằm trong truyá»n thá»ng lâu Äá»i những vÄ© nhân của Ấn Äá»â¦Không phải vì má»t phẩm chất riêng biá»t nà o mà bá»i vì cái toà n thá» (tout ensemble) khiến tôi cảm thấy rằng trong sá» những vÄ© nhân của thế giá»i ngà y nay, Gandhi và Tagore là hai con ngÆ°á»i tuyá»t Äá»nh. Tôi có may mắn nhÆ°á»ng nà o khi Äược trá»±c tiếp gần gÅ©i vá»i há»â.
Romain Rolland rất thÃch thú trong viá»c so sánh hai ngÆ°á»i nà y vá»i nhau, và khi ông hoà n tất cuá»n sách của mình vá» Gandhi, ông viết cho má»t há»c giả ngÆ°á»i Ấn và o tháng Ba nÄm 1923: âTôi vừa hoà n tất cuá»n sách Gandhi, trong Äó tôi bà y tá» lòng trân trá»ng tá»i hai tâm há»n tá»±a nhÆ° những dòng sông vÄ© Äại của Äất nÆ°á»c các ông- những dòng sông à o ạt chảy bá»i tinh thần thần thánh, Tagore và Gandhi.â Trong tháng sau Äó, ông ghi lại trong nháºt ký của mình so sánh vá» sá»± khác nhau giữa Gandhi và Tagore bá»i Äức Giám mục C.F.Andrews, vá» linh mục ngÆ°á»i Anh và nhà hoạt Äá»ng công chúng là bạn thân của cả hai ngÆ°á»i (mà vai trò quan trá»ng trong cuá»c Äá»i Gandhi á» Nam Phi cÅ©ng nhÆ° ỠẤn Äá» Äược thá» hiá»n Äáng ká» trong bá» phim Gandhi [1982] của Richard Attenborough). Andrews mô tả vá»i Roland cuá»c Äá»i thoại giữa Tagore và Gandhi mà lúc Äó ông có mặt, và vá» những chủ Äá» khiến há» khác nhau:
âChủ Äá» trao Äá»i Äầu tiên là các sùng tượng; Gandhi bảo vá» chúng, ông tin rằng quần chúng không có khả nÄng tá»± nâng mình ngay láºp tức tá»i các tÆ° tÆ°á»ng trừu tượng. Tagore thì không thá» chá»u Äược trÆ°á»c viá»c ngÆ°á»i ta mãi mãi Äá»i xá» vá»i nhân dân nhÆ° vá»i má»t Äứa trẻ. Gandhi nhắc tá»i những Äiá»u vÄ© Äại Äã Äạt Äược á» châu Ãu bá»i ngá»n cá» nhÆ° là má»t sùng tượng; Tagore phản biá»n lại dá» dà ng, nhÆ°ng Gandhi giữ vững láºp trÆ°á»ng, ông so sánh giữa các lá cá» châu Ãu mang hình Äại bà ng⦠vá»i lá cá» của ông, trong Äó ông Äặt và o thiết bá» quay sợi bằng tay. Äiá»m trao Äá»i thứ hai là chủ nghÄ©a quá»c gia và Gandhi bảo vá» nó. Ãng nói rằng ngÆ°á»i ta phải Äi từ chủ nghÄ©a quá»c gia Äá» Äến chủ nghÄ©a quá»c tế, tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° khi phải Äi qua chiến tranh má»i Äến Äược hòa bình.â 4
Tagore rất khâm phục Gandhi nhÆ°ng ông có nhiá»u bất Äá»ng vá»i Gandhi vá» nhiá»u vấn Äá», ká» cả chủ nghÄ©a quá»c gia, lòng ái quá»c, tầm quan trá»ng của trao Äá»i vÄn hóa, vai trò của suy lý và khoa há»c, và bản chất của sá»± phát triá»n kinh tế và xã há»i. Tôi cho rằng những khác biết nà y có xu hÆ°á»ng rõ rà ng và nhất quán, trong Äó Tagore Äòi há»i phải tÄng cÆ°á»ng lý tÃnh, phải có quan Äiá»m Ãt tÃnh truyá»n thá»ng hÆ¡n, quan tâm nhiá»u hÆ¡n tá»i thế giá»i bên ngoà i, tôn trá»ng hÆ¡n Äá»i vá»i khoa há»c và vá»i sá»± khách quan nói chung.
Rabindranath biết rằng ông không thá» trao cho Ấn Äá» vai trò lãnh Äạo chÃnh trá» nhÆ° Gandhi và ông không bao giá» kiá»m lá»i trong lá»i khen ngợi vá»i những gì Gandhi là m cho Äất nÆ°á»c (trên thá»±c tế, chÃnh Tagore là ngÆ°á»i phá» biến hóa chữ âMahatmaâ- tâm há»n vÄ© Äại- Äá» mô tả vè Gandhi). NhÆ°ng dù váºy, cả hai ngÆ°á»i vẫn rất phê phán vá»i nhiá»u quan Äiá»m của ngÆ°á»i kia. Viá»c Mahatma Gandhi nháºn Äược sá»± quan tâm hÆ¡n Tagore nhiá»u lần á» ngoà i Ấn Äá» và cả á» hầu hết má»i nÆ¡i bên trong Ấn Äá» khiến cho viá»c tìm hiá»u âquan Äiá»m của Tagoreâ trong các cuá»c tranh luáºn Gandhi-Tagore cà ng trá» nên quan trá»ng.
Trong nháºt ký nhà tù của mình, Nehru viết: âCó lẽ cÅ©ng tá»t rằng [Tagore] giá» Äây Äã chết và không phải chứng kiến những thảm ká»ch Äang xảy ra ngà y cà ng nhiá»u trên thế giá»i và tại Ấn Äá». Ãng Äã thấy quá nhiá»u và ông Äã quá buá»n Äau.â Cho tá»i táºn cuá»i Äá»i mình, Tagore ngà y cà ng trá» nên thất vá»ng vá» tình hình Ấn Äá», Äặc biá»t khi các vấn Äá» thÆ°á»ng ngà y của nó nhÆ° nạn Äói và nghèo khá» lại Äược tÄng thêm bá»i những kÃch Äá»ng bạo lá»±c âtáºp thá»â có tá» chức chÃnh trá» giữa ngÆ°á»i theo Ấn Äá» giáo và ngÆ°á»i theo Há»i giáo. Xung Äá»t nà y sẽ dẫn Äến nÄm 1947, sáu nÄm sau khi Tagore qua Äá»i, tá»i cuá»c giết chóc lan trà n xảy ra sau ngà y Ấn Äá» bá» chia tách; nhÆ°ng
ngay từ những ngà y cuá»i Äá»i của ông, Äã có quá nhiá»u Äau khá». Tháng 12 nÄm 1939, Tagore viết cho bạn ông Leonard Elmhirst, nhà từ thiá»n và cải cách xã há»i ngÆ°á»i Anh- ngÆ°á»i Äã cá»ng tác chặt chẽ vá»i ông trong công viá»c tái thiết nông thôn ỠẤn Äá» (và ngÆ°á»i sau Äó láºp nên Quỹ Dartington Hall á» Anh và má»t trÆ°á»ng há»c tiến bá» tại Dartington váºn dụng các ý tượng giáo dục của Rabindranath):5
âKhông cần phải là má»t kẻ chủ bại má»i có thá» cảm thấy lo lắng sâu sắc bá»i tÆ°Æ¡ng lai của hà ng triá»u ngÆ°á»i- những ngÆ°á»i vá»i má»t ná»n vÄn hóa nguyên thá» và truyá»n thá»ng hòa bình lại Äang phải chá»u Äá»±ng nạn Äói, bá»nh dá»ch, sá»± bóc lá»t của cả nÆ°á»c ngoà i và ná»i Äá»a, và má»i bất bình sôi sục trong những tÆ° tÆ°á»ng là ng xã.â
Tagore có thá» nhìn nhÆ° thế nà o vá» nÆ°á»c Ấn Äá» ngà y nay? Liá»u ông có thấy tiến bá», hay sá»± lãng phà những cÆ¡ há»i, hay tháºm chà cả sá»± bá»i phản những hứa hẹn và niá»m tin của nó? Và trong má»t chủ Äá» lá»n hÆ¡n, ông sẽ phản ứng thế nà o trÆ°á»c sá»± lan trà n của khuynh hÆ°á»ng chia rẽ vÄn hóa trong thế giá»i ÄÆ°Æ¡ng Äại?
Äông và Tây
Vá»i sá»± Äa dạng phong phú của những thà nh công sáng tạo của ông, có lẽ Äiá»u Äáng ngạc nhiên nhất trong hình ảnh Tagore á» phÆ°Æ¡ng Tây là tÃnh cháºt hẹp của nó; ông thÆ°á»ng xuyên Äược coi là ânhà thần bà há»c vÄ© Äại từ phÆ°Æ¡ng Äôngâ, má»t hình ảnh Äược dà nh cho phÆ°Æ¡ng Tây, mà má»t sá» ngÆ°á»i sẽ hoan nghênh, sá» khác khó chá»u và những ngÆ°á»i khác nữa thì thấy hết sức buá»n tẻ. Hình ảnh nà y của Tagore chủ yếu là sáng tạo của chÃnh phÆ°Æ¡ng Tây, là má»t phần trong truyá»n thá»ng tìm kiếm thông Äiá»p nà o Äó từ phÆ°Æ¡ng Äông, nhất là từ Ấn Äá», nÆ¡i mà nhÆ° lá»i Hegel âÄã tá»n tại hà ng thiên niên ká»· trong trà tÆ°á»ng tÆ°á»ng của ngÆ°á»i châu Ãu.â6 Friedrich Schlegel, Schelling, Herder vaf Schopenhauer nằm trong sá» những nhà tÆ° tÆ°á»ng theo Äuá»i mô thức nà y. Schopenhauer còn có lúc phát biá»u rằng Tân Ưá»c ânhất Äá»nh phải có nguá»n gá»c Ấn Äá»; bằng chứng là Äạo Äức trong Äó hoà n toà n có tÃnh Ấn Äá», vá»i viá»c biến Äạo Äức thà nh tinh thần khá» hạnh, bi quan và tÃnh biá»u tượng,â thá» hiá»n trong âcá nhân Äức Ki Tôâ. NhÆ°ng sau Äó, chÃnh những tác giả nà y lại bác bá» giả thuyết của mình má»t cách ká»ch liá»t, Äôi khi còn Äá» lá»i cho Ấn Äá» vì Äã không giá»ng nhÆ° kỳ vá»ng thiếu cÆ¡ sá» của há».
Chúng ta có thá» tượng tượng ngoại hình của Rabindranath- Äẹp Äẽ, râu dà i, mặc Äá» không phải phÆ°Æ¡ng Tây- á» mức Äá» nà o Äó, cÅ©ng khuyến khÃch viá»c ngÆ°á»i ta coi ông nhÆ° ngÆ°á»i truyá»n dưỡng minh triết xa xôi. Yasunari Kawabata, nhà vÄn Nháºt Bản Äầu tiên Äược giải Nobel, gìn giữ ký ức của ông từ những ngà y há»c cấp hai vá» ânhà thÆ¡ hiá»n triếtâ:
âMái tóc trắng của ông chải nhẹ xuá»ng hai bên vầng trán; những búi tóc dÆ°á»i thái dÆ°Æ¡ng ông cÅ©ng dà i nhÆ° hai bá» râu, và chúng ná»i vá»i râu trên má ông, tiếp ná»i cho tá»i râu cằm ông, tạo ra cảm tÆ°á»ng trong cáºu bé là tôi khi Äó vá» má»t vá» phù thủy phÆ°Æ¡ng Äông cá» xÆ°a.7â
Vẻ ngoà i Äó hẳn rất phù hợp trong viá»c bán hình ảnh Tagore á» phÆ°Æ¡ng Tây nhÆ° má»t nhà thÆ¡ thần bà tinh túy, và cÅ©ng khiến cho viá»c xếp ông và o má»t kiá»u nà o Äó trá» nên thuáºn tiá»n hÆ¡n. Bình luáºn vá» ngoại hình của Rabindranath, Frances Cornford nói vá»i William Rothenstein, âGiá» Äây, tôi có thá» tượng tượng ra má»t Äức Ki Tô uy lá»±c và dá»u dà ng, Äiá»u mà tôi chÆ°a bao giá» là m Äược trÆ°á»c Äây.â Beatrice Webb, ngÆ°á»i không Æ°a Tagore và bá»±c bá»i trÆ°á»c những gì mà bà ta cho rằng âsá»± khó chá»u của ông ta Äá»i vá»i tất cả những gì mà gia Äình nhà Webbs Äại diá»nâ (trên thá»±c tế, không có bằng chứng nà o cho thấy Tagore Äá» tâm tá»i viá»c nà y), cÅ©ng nói là ông âÄẹp Äẽ khi nhìn và oâ và âlá»i ông có âm sắc hoà n hảo và bình thản nhÆ° lá»i cầu kinh chầm cháºm của má»t vá» thánh.â Ezra Pound và W.B. Yeats là những ngÆ°á»i Äầu tiên xÆ°á»ng bà i tụng ca Tagore á» phÆ°Æ¡ng Tây và nhanh chóng sau Äó bá» rÆ¡i ông và tháºm chà còn phê phán ká»ch liá»t ông. Sá»± tÆ°Æ¡ng phản giữa lá»i ca ngợi của Yeats vá» tác phẩm Tagore nÄm 1912 (âNhững lá»i thÆ¡ nà yâ¦thá» hiá»n trong tÆ° tÆ°á»ng má»t thế giá»i mà tôi vẫn hằng mÆ¡ Æ°á»c tá»i suá»t cả cuá»c Äá»i,â âmá»t tác phẩm vÄn hóa tuyá»t Äá»nhâ) và lá»i lên án của ông ta nÄm 1935 (âTagore chết tiá»tâ) xuất phát má»t phần từ viá»c không thá» Äặt những tác phẩm Äa chiá»u của Tagore trong cái há»p hẹp hòi mà Yeats muá»n dà nh cho ông- và muá»n giữ ông á» Äó. Tất nhiên, Tagore viết rất nhiá»u và xuất bản liên tục, ká» cả trong tiếng Anh (Äôi khi trong những bản dá»ch tiếng Anh thiếu sức sá»ng), nhÆ°ng rõ rà ng là Yeats cÅ©ng khó chá»u vì khó lòng Äặt các tác phẩm vá» sau của Tagore và o hình ảnh mà Yeats trình bà y cho phÆ°Æ¡ng Tây. Yeats từng bảo Tagore là sản phẩm của âcả má»t dân tá»c, cả má»t ná»n vÄn minh hoà n toà n xa lạ vá»i chúng ta,â và dẫu váºy âchúng ta gặp hình ảnh của chÃnh mình,â¦hoặc nghe thấy, có lẽ là lần Äầu tiên trong vÄn há»c, giá»ng nói của chúng ta nhÆ° á» trong mÆ¡.â8
Yeats không hoà n toà n rÅ© bá» sá»± khâm phục trÆ°á»c kia của ông (nhÆ° Ezra Pound và và i ngÆ°á»i khác), và ông vẫn Äá» và i bà i thÆ¡ giai Äoạn Äầu của Tagore trong táºp The Oxford Book of Modern Verse (Tuyá»n táºp Oxford vá» ThÆ¡ Hiá»n Äại) mà ông biên táºp và o nÄm 1936. Yeats cÅ©ng nhắc tá»i vÄn xuôi Tagore vá»i Ãt nhiá»u thiá»n cảm. Sá»± không bằng lòng của ông vá»i các bà i thÆ¡ sau nà y của Tagore Äược củng cá» bá»i sá»± khó chá»u vá»i bản dá»ch ra tiếng Anh của chÃnh Tagore (âTagore không biết tiếng Anh, không có ngÆ°á»i Ấn Äá» nà o biết tiếng Anh cả,â Yeats giải thÃch), không nhÆ° bản dá»ch tiếng Anh táºp Gitanjali mà chÃnh bản thân Yeats góp phần và o Äó. Tất nhiên, thÆ¡ luôn luôn là hết sức
khó dá»ch, và bất cứ ai từng Äá»c thÆ¡ Tagore trong nguyên bản tiếng Bengali Äá»u không cảm thấy hà i lòng vá»i bất kỳ bản dá»ch nà o (dù có sá»± tham gia của Yeats hay không). Ngay cả bản dá»ch các tác phẩm vÄn xuôi của Tagore cÅ©ng bá» biến thái phần nà o so vá»i nguyên bản. E.M. Forster từng lÆ°u ý, khi Äiá»m sách vá» bản dá»ch má»t trong những tác phẩm lá»n bằng tiếng Bengali của Tagore, CÄn nhà và Thế giá»i, và o nÄm 1919: âChủ Äá» tháºt Äẹp,â nhÆ°ng vẻ duyên dáng ấy âbiến mất trong bản dá»ch,â hay có lẽ âtrong má»t thá» nghiá»m không thà nh công.â 9
Bản thân Tagore Äóng má»t vai trò Äáng ngạc nhiên trong sá»± bùng ná» và rụi tắt của danh tiếng ông á» Anh. Ãng chấp nháºn những lá»i khen ngợi quá Äà vá»i nhiá»u ngạc nhiên hÆ¡n là vui thÃch, và sau Äó Äón nháºn sá»± lên án vá»i nhiá»u ngạc nhiên hÆ¡n nữa, và cả vá»i ná»i Äau không che giấu. Tagore nhạy cảm vá»i những lá»i chá» trÃch và dá» Äau Äá»n bá»i những cáo buá»c phi lý nhất, chẳng hạn nhÆ° lá»i cáo buá»c rằng ông Äã nháºn Äược thà nh công nhá» công trình của Yeats, ngÆ°á»i Äã âviết lạiâ Gitanjali. (Lá»i buá»c tá»i nà y của phóng viên tá» The Times, ngà i Valentine Chirol, kẻ mà E.M. Forster từng có lần mô tả là âmá»t lão già Anh-Ấn viết thuê phản Äá»ngâ.) Äôi lúc, Tagore lên tiếng phản Äá»i sá»± thô ká»ch từ những ngÆ°á»i ủng há» nhiá»t thà nh quá mức của ông. Ãng viết cho C.F. Andrews nÄm 1920: âNhững ngÆ°á»i nà yâ¦giá»ng nhÆ° những kẻ say luôn sợ hãi má»i khi há» tá»nh táo.â
TrÃch dá»ch từ "Tagore and His India"