Entry for June 13, 2008

Nhân em GT viết vài dòng về cuốn Gatsby vĩ đại.

Gatsby vĩ đại là một cuốn sách ngắn (chưa đầy 200 trang) nhưng rất phức tạp, với nhiều chủ đề. Chẳng thể mà với nhiều người Mỹ, "The Great Gatsby" chính là "The Great American".

Người ta gọi Gatsby là tuyên ngôn của thế hệ đánh mất (lost generation). Nếu đúng thế thì có lẽ thế hệ này là thế hệ ngây thơ cuối cùng còn sót lại, và cái mà thế hệ đó đánh mất chính là đánh mất sự ngây thơ, đánh mất niềm tin vào tiến bộ (progress). Gatsby có lẽ là nhân vật văn học ngây thơ cuối cùng, trong sáng cuối cùng. Ở anh vẫn chưa có sự hoài nghi, phủ nhận và tự phủ nhận, tự giễu cợt mình và những người xung quanh như các nhân vật của Hemingway hay Salinger.

Gatsby là niềm tin và lòng ngây thơ còn sót lại của những ảo tưởng. Điểm nổi bật nhất của Gatsby có lẽ là ám ảnh (obsession) và ngây thơ. Có lẽ Gatsby chính là Don Quixote cuối cùng, người lựa chọn sống trong ảo tưởng của chính mình. Có thể là sự kết hợp giữa Don Quixote với Citizen Kane. Nhưng Gatsby gần với Don Quixote hơn, anh hồn nhiên, chân thực trong sự ngơ ngẩn của mình, chứ không kiêu ngạo như Citizen Kane. Điểm chung của họ có lẽ ở việc muốn mình làm chủ thế giới, cho dù đó là thế giới của riêng mình. Nhưng làm sao có thể làm chủ được thế giới, cho dù thế giới đó có bé nhỏ đến mấy. Họ đều phải trả giá cho các fantasy của mình.

Gatsby vĩ đại là một cuốn sách vĩ đại, có thể nó là cuốn sách lớn nhất của nước Mỹ trong thế kỷ 20. Cuốn sách được viết ra vào bối cảnh nước Mỹ đang hối hả làm giàu, tích lũy của cải và vươn lên trở thành cường quốc hàng đầu thế giới sau thế chiến thứ Nhất. Thế nhưng cuốn sách lại về sự tan rã của một "giấc mơ Mỹ" khi việc theo đuổi của cải vừa như mục đích vừa như phương tiện đã chẳng đem lại được điều gì ngoài việc gì. Bạn sẽ phải chọn để giấc mơ chết hay để kẻ nằm mơ chết. Gatsby (và Scott Fitzgerald) chọn kẻ nằm mơ. Cervantes cũng chọn kẻ nằm mơ. Các nhà văn thế hệ sau Fitzgerald, và Orson Welles chọn "giấc mơ".

Có lẽ cũng nên đọc cuốn sách này ở Việt Nam thời điểm này, nơi đang diễn ra những đổ vỡ trong nền tảng xã hội, và tiền (kiếm tiền và nhất là tiêu tiền) trở thành thước đo đáng kể nhất, có tính chung nhất cho những giấc mơ; nơi người ta có thể dễ dàng trở nên cay độc, mệt mỏi và oán trách. Có nhiều tiêu chuẩn để đánh giá một cuốn sách hay (một cuốn trinh thám hay sẽ rất khác một cuốn văn học hay). Nhưng tôi nghĩ một cuốn sahcs có ý nghĩa là một cuốn khiến người ta có thể soi lại mình. Trên khía cạnh đó, Gatsby vĩ đại là một cuốn sách có ý nghĩa.

Hơn nữa, The Great Gatsby cũng không phải là cuốn sách chỉ để đọc một lần.