Entry for April 30, 2008

1. Báo Sài Gòn tiếp thị quả là một tờ cấp tiến (liberal). Bài này luận về giáo dục lòng yêu nước trong trường học dưới chế độ Việt Nam cộng hòa, và nhắc tới cả quốc ca Việt Nam cộng hòa.

Giáo dục lòng yêu nước

Bên cạnh những bài sử hùng hồn cách nay gần nửa thế kỷ, tại một trường tiểu học thành phố Sài Gòn này, tôi đã được giáo dục lòng yêu nước bằng những bản hùng ca mà đến nay tôi vẫn còn nhớ. Đầu tiên là quốc ca. Đất nước bị chia cắt, quốc ca và quốc kỳ cũng khác nhau. Thế nhưng quốc ca của chúng tôi cũng là một ca khúc hùng tráng thời chống Pháp của Lưu Hữu Phước: “Này công dân ơi, quốc gia đến ngày giải phóng. Đồng lòng cùng đi hy sinh tiếc gì thân sống…

Tiếp theo là ý thức phụng sự đất nước với bài: “Lời sông núi bừng vang bốn phương trời. Giục chúng ta đường phụng sự quyết tiến. Triệu Trưng xưa đẹp gương sáng muôn đời. Dòng máu thiêng còn đượm nồng vang trái tim. Gánh sơn hà tài trai luôn chiến đấu…”

2. Bài này hay. Nó nói lên một điều là trong chiến tranh, người ta luôn có nhu cầu tô vẽ thật xấu hình ảnh về nhau, để thật dị hợm, khiến người lính coi đối phương không phải là người như mình nên có thể bắn giết mà không ngần ngại gì. Ngoài Bắc thì toàn chuyện Mỹ ngụy ác ôn, giết người như ngóe, mổ bụng, uống máu người không tanh. Trong Nam thì "Việt cộng răng nanh dài, ốm đói. Bảy thằng Việt cộng đu một tàu đu đủ không gãy. Giết người như ngóe..."

Nhưng kể cả bây giờ, người Việt mình cũng hay nhìn về nhau theo cách tương tự theo những stereotype về cộng và kiều, người trong nước và người hải ngoại.

Buồn buồn nói chuyện ngày xưa

3. Tường thuật của Lê Minh Phiếu về ngày hôm qua của mình:

Thật đáng buồn. Tại sao Trung Quốc có thể gây áp lực bắt Việt Nam không cho Phiếu rước đuốc? Và tại sao việc đó lại diễn ra một cách thậm thụt, không minh bạch và không một lời giải thích cũng như không biết ai là người chịu trách nhiệm.

Entry for April 30, 2008

Bài của ông Nguyễn Quang A. Tại sao Chính phủ lại quá dễ dãi trong việc cấp vốn và cho các tập đoàn này vay tiền, để họ đầu tư tràn lan, thiếu hiệu quả và không đúng mục tiêu bằng nguồn vốn Nhà nước. Một số người so sánh với các chaebol Hàn Quốc nhưng điểm chính yếu nhất là các chaebols là các tập đoàn tư nhân, không sử dụng tiền thuế của tư nhân để kinh doanh thì lại không được nói đến mấy.


Nghe các tập đoàn lớn nói

"Lúc thị trường chứng khoán và bất động sản được "thổi" lên vù vù, cổ phiếu của các công ty trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng và bất động sản rất được ưa chuộng. Bỏ vào vài trăm tỉ tham gia lập công ty trong các lĩnh vực đó, sau một thời gian ngắn có thể bán được cả ngàn tỉ để "lấy ngắn nuôi dài" bù cho hoạt động "cốt lõi chậm hoàn vốn". Họ chỉ nhìn thấy cách kiếm lời quá dễ, quá nhanh trong các lĩnh vực đầy rủi ro này.

Bằng bộc bạch "lấy ngắn nuôi dài" họ đã chẳng ngần ngại nói toẹt ra suy nghĩ mang tính "đánh quả", "đầu cơ" của họ trong việc đầu tư sang các lĩnh vực tài chính, ngân hàng và bất động sản. Thật đáng e ngại về tầm nhìn kinh doanh của các "anh cả" qua những lời bộc bạch, than phiền, thậm chí đe doạ nếu "Chính phủ không bổ sung vốn cho các tập đoàn kinh tế" thì "sẽ là thảm hoạ trong tương lai", hay đổ lỗi cho người dân khi thiếu điện. Các "anh cả" đã đầu tư bao nhiêu ra bên ngoài doanh nghiệp?

Theo báo cáo của Bộ Tài chính, họ đã đầu tư 116.768 tỉ đồng (cỡ 10% GDP và bằng 26% vốn huy động của 70 tập đoàn và tổng công ty!) ra bên ngoài doanh nghiệp, trong đó có 23.344 tỉ đồng vào lĩnh vực tài chính, ngân hàng và bất động sản. Riêng Vinashin đã đầu tư 3.323 tỉ (bằng 1.1 lần vốn chủ sở hữu!) vào các lĩnh vực nhạy cảm này, thế mà bảo "không tìm kiếm lợi nhuận" để "lấy ngắn nuôi dài".

Đó là chưa kể các ngân hàng quốc doanh bơm bao nhiêu tín dụng cho các "nhà đầu tư" trong các lĩnh vực này? Với những con số như vậy thì việc hình thành bong bóng chứng khoán và nhà đất kể cũng không khó hiểu. Nay bong bóng chứng khoán đã xẹp, bong bóng bất động sản đang xì. Liệu có lợi nhuận mà "họ không tìm" để "lấy ngắn nuôi dài" hay không?

"Tỉ lệ nợ trên vốn của các DNNN còn quá cao. Nhiều công ty có số nợ phải trả gấp 5 lần vốn nhà nước tại công ty. Có công ty vay gấp 20 lần vốn nên có độ rủi ro cao, khả năng thanh toán nợ thấp". Đấy là điều lo lắng của ông Phạm Viết Muôn - Trưởng ban Đổi mới doanh nghiệp nhà nước - ở hội nghị cùng tên ngày 7.10.2006.

Nay sau gần 2 năm thì sao? Vẫn theo báo cáo của Bộ Tài Chính đến 31.12.2007 tổng số vốn huy động của 70 tập đoàn, tổng công ty là 448.269 tỉ đồng (số vốn đầu tư ra ngoài 26% của con số này!). Hệ số vay nợ/vốn chủ sở hữu quá cao như TCty Xây dựng công trình giao thông 5 là 42 lần, TCty Xây dựng công trình giao thông 1 là 22,5 lần, Vinashin là 21,8 lần, Lilama là 21,5 lần.

Chẳng hiểu các ngân hàng nào cho họ vay như vậy? Vì với tập quán cẩn trọng thì ngân hàng sẽ rất khó cho vay khi tỉ lệ nợ/vốn chủ sở hữu vượt hơn 3 lần. Chắc là Chính phủ vay hộ, hay bảo lãnh hay lệnh cho các ngân hàng phải cho vay? Với tỉ lệ vay nợ/vốn chủ sở hữu như thế, rủi ro là kinh khủng. Và họ lớn tiếng cảnh báo Chính phủ "nếu không bổ sung vốn" cho họ thì quả là "thảm hoạ" đối với họ thật là dễ hiểu. "

Entry for April 29, 2008

1. Tinh thần làm giàu của người Tàu đúng là còn cao hơn tinh thần ái quốc. Chúng ta có nên nghĩ tới việc thuê người Tàu sản xuất các banner hay áo phông có chữ "Trường Sa, Hoàng Sa là của Việt Nam" không nhỉ

'Free Tibet' flags made in China

"Police in southern China have discovered a factory manufacturing Free Tibet flags, media reports say.

The factory in Guangdong had been completing overseas orders for the flag of the Tibetan government-in-exile."

2. Tyler Cowen ở blog marginalrevolution (blog rất nổi tiếng về kinh tế) giới thiệu link"Collected Advice for the Young Economists" do Đinh Vũ Trang Ngân, giảng viên thỉnh giảng của Bates College sưu tập.

Entry for April 29, 2008

Chinese Students in U.S. Fight View of Their Home

Sinh viên Trung Quốc ở Mỹ phản ứng trước cái mà họ cho là sự bêu xấu của báo chí phương Tây với họ và việc phương Tây ủng hộ Tây Tạng. Tất nhiên việc họ phản đối là quyền của họ nhưng cách thức họ phản đối trong một môi trường dân chủ và có tính học thuật là trường đại học vẫn mang những dư âm của các cuộc "đấu tranh" "tạo phản" thời Cách mạng văn hóa: từ ném chai lọ cho tới ngăn cản quyền phát biểu khác ý kiến, chụp ảnh những người biểu tình phản đối, thậm chí đe dọa tính mạng những sinh viên Trung Quốc khác có quan điểm ôn hòa hơn.

“I believe in democracy,” Ms. Jia added, “but I can’t stand for someone to criticize my country using biased ways. You are wearing Chinese clothes and you are using Chinese goods.”

Phát biểu này của một sinh viên Trung Quốc cho thấy tư tưởng "vị lợi" ăn sâu vào đầu óc họ thế nào. Một người tin tưởng vào dân chủ nhưng lại ngay lập tức nhắc nhở rằng "các người đang mặc quần áo Trung Quốc và dùng hàng Trung Quốc." Qua phát biểu này, có thể thấy nhiều người Trung Quốc ngỡ ngàng khi thấy mặc dù Trung Quốc đã là cường quốc kinh tế nhưng họ không được tôn trọng như họ mong muốn. Với quan điểm vị lợi, người Trung Quốc nghĩ rằng nghèo và hèn đi đôi với nhau, và khi họ không còn nghèo nữa thì họ cũng không còn hèn nữa. Từ ngỡ ngàng và ngạc nhiên trước sự đối xử của phương Tây, họ dần trở nên tức tối vì cho rằng phương Tây ghen tị với vai trò của họ, với sức mạnh kinh tế ngày càng lớn của họ và họ luôn có tâm lý phải "nhắc nhở" phương Tây là họ giàu mạnh. Họ vẫn mang tâm lý của một anh nhà quê mới có tiền, đi đâu cũng phải khoe là nhà mình nhiều ruộng, lắm trâu. Và sẵn sàng gây sự với người khác khi bị chê hủ lậu, là hay đánh đầy tớ hay mắng mỏ vợ con.

"When the time came for the smiling Tibetan monk at the front of the University of Southern California lecture hall to answer questions, the Chinese students who packed the audience for the talk last Tuesday had plenty to lob at their guest....
As the monk tried to rebut the students, they grew more hostile. They brandished photographs and statistics to support their claims. “Stop lying! Stop lying!” one young man said. A plastic bottle of water hit the wall behind the monk, and campus police officers hustled the person who threw it out of the room...

Campuses including Cornell, the University of Washington in Seattle and the University of California, Irvine, have seen a wave of counterdemonstrations using tactics that seem jarring in the American academic context. At the University of Washington, students fought to limit the Dalai Lama’s address to nonpolitical topics. At Duke, pro-China students surrounded and drowned out a pro-Tibet vigil; a Chinese freshman who tried to mediate received death threats, and her family was forced into hiding...

Rather than blend in to the prevailing campus ethos of free debate, the more strident Chinese students seem to replicate the authoritarian framework of their homeland, photographing demonstration participants and sometimes drowning out dissent.

"

Entry for April 29, 2008

Sao báo chí bây giờ lạm dụng viết tắt thế.

Đọc bài này thấy chi chít từ viết tắt. Cụ thể, trong 391 từ thì có tới hơn 10 chỗ viết tắt. Tại sao đến tên nước cũng viết tắt, cẩu thả đến thế?. Nước VN là nước nào? Báo chí chính thống chứ có phải là bảng tin điện tử ở bến tàu hay bảng kết quả tỷ số ở sân vận động đâu mà phải viết tắt tùy tiện thế.

Cụ thể các từ viết tắt: VN, VĐV, UBND, TPHCM, BTC, QK7, Q3, Bô VH-TT và DL.

Đọc bài báo này thì mới biết hóa ra là đuốc đang rước thì bị tắt và phải mồi lại trước khi qua cầu Công Lý.

Trái với sự chuẩn bị kỹ lưỡng của chính quyền và sự quan tâm sát sao của Trung Quốc (trong đó có chuyến thăm của Ngoại trưởng Trung Quốc trước ngày rước đuốc vài ngày), có vẻ như báo chí Việt Nam tỏ ra khá thờ ơ với sự kiện rước đuốc này (cho tới nay), chỉ đăng qua loa. Tờ Thanh Niên đăng một mẩu tin ngắn và một ảnh nhỏ. Tiền Phong đưa nguyên tin của TTXVN. Tuổi Trẻ và Vnexpress, Người lao động đăng tin khá ngắn tuy có khá nhiều ảnh. Nịnh bợ tởm nhất là bài trên VNN “TP.HCM bừng sáng cùng đuốc Olympic Bắc Kinh 2008” trong đó cho rằng việc ngọn đuốc đi qua nước ta là một “niềm vui thật đặc biệt” (mình cứ thắc mắc không hiểu nó đặc biệt ở chỗ nào). Trong bài còn có đoạn sau:

“Có thể nói, suốt những chặng đường nơi ngọn lửa thiêng với tinh thần thể thao, cùng thông điệp "Hành trình hoà hợp - Thắp sáng đam mê, chia sẻ ước mơ" đã nhận được sự chào đón nồng nhiệt của hàng vạn người dân Việt Nam, của rất đông Hoa kiều đang sinh sống, học tập tại TP.HCM.”

Nếu theo ghi nhận trên các blog thì nhân dân đứng xem đón đuốc một cách khá thờ ơ chứ không phải hàng vạn người dân “chào đón nồng nhiệt”. Vậy ở đây sự thật thế nào? Thứ nữa, việc rước đuốc là một sự kiện thuần túy văn hóa-thể thao, đưa tin “rất đông Hoa kiều” đón nhận nồng nhiệt sự kiện này hàm ý gì, nhất là khi chúng ta xem ảnh chụp sẽ thấy người Trung Quốc ủng hộ rước đuốc giương cao khẩu hiệu “One World, One Dream, One China”? (lồng chữ One China vào trong khẩu hiệu chính thức Olympic- chữ One China này cũng không có gì lạ, chỉ là biến thể hiện đại hóa của chữ Đại Hán khi xưa). Có phải cũng là chính trị hóa một sự kiện thể thao, biến việc rước đuốc từ một sự kiện thể thao thành một sự kiện có tính chất chính trị.

Ngoài ra còn có các sự kiện bất thường như Lê Minh Phiếu, người có tên trong danh sách rước đuốc không được phép rước đuốc mà không có lời giải thích chính thức. Trên blast của blog anh Phiếu hôm nay có ghi "Trung Quốc đã gỡ quần đảo Hoàng Sa ra khỏi bản đồ rước đuốc, nhưng không cho Phiếu rước đuốc vào giờ chót mà không nói rõ lý do, không bằng văn bản..”Trên thực tế, trong 60 người rước đuốc thì cho tới giờ cuối trước lễ rước đuốc, người ta cũng chỉ biết được tên sáu người do công ty Samsung Vina tài trợ trong đó có anh Phiếu.

+ Và đây là tin được bọn Tàu đưa:

Những nụ cười, những lời hoan hô, những tiếng la hét, những tiếng vỗ tay ở khắp mọi nơi. Ngọn lửa Olympic trải qua một đêm đầy hào hứng ở thành phố HCM ngày thứ Ba.

Hàng trăm ngàn người dân đổ ra đường để đón chờ ngọn đuốc... Hàng dài xe máy tắc nghẽn các ngã tư để thoáng được nhìn thấy ánh đuốc. Những người phục vụ quán ăn nghỉ làm để đón đuốc. Hàng nghìn người lái xe máy đuổi theo đoàn rước để chụp ảnh quay phim. Đó là thời điểm kỷ niệm của cả thành phố. Dường như không ai có thể bỏ lỡ chuyến viếng thăm của ngọn đuốc Olympic

"HO CHI MINH CITY, April 29 (Xinhua) -- Smiles, cheers, screams, applauses everywhere. The Olympic flame underwent a night of great passion in the Ho Chi Minh City of Vietnam on Tuesday.

Hundreds of thousands of people flocked into the street, waiting and enjoying the passing of Olympic flame. The Olympic "five-ring" flags, Vietnam flags and Chinese flags laid all over the sidewalk along the route.

Long queues of motorbikes squeezed the intersections longing for a glimpse of the torch relay. Waiters of restaurants suspended work to greet the relay. Thousands of motorists chased the relay to make photos and videos. It's the exact time to celebrate for the whole city. It seems no one would afford to miss the visit of Olympic flame."

Và tin của AP:

Olympic torch paraded in Vietnam after police detain activists

"Activists said more than a dozen demonstrators were detained in Hanoi and prevented from staging rallies against China and its claims over South China Sea islands disputed by several nations, including Vietnam.

The torch relay route was not disclosed in advance and state-run television channels did not broadcast the relay run live. Mobile phone signals were scrambled at the finish point, a military sports centre near the airpor"

Entry for April 28, 2008

Qua việc Trung Quốc âm thầm dỡ bỏ quần đảo Hoàng Sa khỏi bản đồ rước đuốc, có thể thấy được điều gì.
1. Trung Quốc là một bọn rất bẩn, sẵn sàng lợi dụng bất cứ sự việc gì để mang lại lợi ích cho mình, bất kể là nhỏ hay to, duy trì chính sách ngoại giao- quân sự kiểu tằm ăn rỗi và rình hàng xóm sơ hở là lén lút lẻn vào, hoặc chiếm nhà, hoặc lấy trộm đồ, hoặc nhẹ hơn thì cũng phải nhổ nước bọt vào nồi canh đang nấu. Thế nên ngày xưa hồi chiến tranh biên giới có chuyện Tàu sang Việt Nam đào cọc xong rồi di chuyển vào đất Việt Nam để lấn thêm tí đất chắc cũng không phải là vô lý. Còn bây giờ thì là việc bọn Tàu "tranh thủ" Olympic nhiều khách đến nhà để đem bày trên bàn của lén lút ăn cắp ở nhà hàng xóm trước đây với thâm ý rằng nếu thằng hàng xóm không phản đối thì nó nghiễm nhiên là của mình. Đến lúc bị phản đối thì mới lén lút cất đi.
Thế nên đối xử với cái bọn ranh vặt, thủ đoạn, chỉ biết "vị lợi" mà không coi tín nghĩa, danh dự là gì thì phải cương quyết, không để nó lừa, lợi dụng cơ hội, thực hiện tằm ăn rỗi.

2. Trong việc bọn Tàu phải bỏ Hoàng Sa khỏi bản đồ có thể có nhiều nguyên nhân. Trước hết có lẽ là sự phản đối của Chính phủ Việt Nam. Nhưng mức độ phản đối như thế nào thì công dân Việt Nam vẫn chưa được biết vì theo quan điểm của Nhà nước, những việc đó là việc của hai Đảng, hai chính phủ (chưa nói tới hai nhân dân), và nhân dân nên (hay chính xác hơn là "chỉ nên") chờ đợi và tin tưởng.

Nhưng bên cạnh đấy, còn là sự phản đối của nhiều người cả ở ngoài đời và trên blog. Có thể nói blog đã là một kênh thông tin hiệu quả, vượt qua những rào cản của sự kiểm duyệt chính phủ như báo chí và tiếp sức cho những tư tưởng hành động có ý nghĩa. Đáng kể nhất là việc Lê Minh Phiếu, người được chọn là một trong sáu đại diện của Việt Nam tham gia rước đuốc và là nghiên cứu sinh Tiến sĩ ngành luật ở Pháp, viết thư chính thức cho chủ tịch Ủy ban Olympic phản đối việc Trung Quốc chính trị hóa Olympic. Và như quick comment của Lê Minh Phiếu trên blog Dong A, thì bức thư của anh cũng xuất phát từ các trao đổi với blogger Dong A và các blogger khác trên blog của anh. Như vậy rõ ràng ở đây, blog không chỉ là một phương tiện truyền thông hữu hiệu mà còn có tính chất như một diễn đàn giúp cho các trao đổi thẳng thắn, công bằng giữa các ý kiến khác nhau.



Đó mới chính là những tác dụng thực sự đáng kể của blog, chứ không phải những lợi ích như góp máu nhân đạo, quyên tiền này nọ mà báo chí vẫn biểu dương. Trong một xã hội mà quyền phát biểu ý kiến còn bị hạn chế và kiểm duyệt nặng nề thì blog không chỉ là một kênh "xả" ý kiến, tôi nghĩ nó còn dần tạo ra một thứ văn hóa biết phát biểu và trao đổi, biết tiếp thu và cả dám chịu trách nhiệm nữa- những thứ có lẽ người Việt nhìn chung tương đối thiếu ( Nếu học tiếng Anh hẳn các bạn sẽ thấy những cụm từ như I think, In my opinion… rất phổ biến trong tiếng Anh nhưng lại hiếm khi được sử dụng trong trao đổi hàng ngày trong tiếng Việt). Và có lẽ nó cũng giúp chúng ta tự tin hơn về cái mà- nói theo lời bạn myselfvn- quyền được có chính kiến và quyền được thể hiện chính kiến.

Và với những người trẻ tuổi có tri thức và quan trọng hơn, có trách nhiệm trí thức như Lê Minh Phiếu và nhiều bạn khác thì chúng ta vẫn có thể tin vào những gì tốt đẹp hơn.

Tôi nghĩ rằng điều quan trọng trước hết là mỗi chúng ta cần biết tôn trọng trước hết là "chính kiến" của chúng ta và cảm thấy mình cần có một chính kiến trong các vấn đề lớn hay nhỏ. Những quan điểm như việc này đã có Đảng và Nhà nước lo, thực chất là tước đoạt quyền có chính kiến (chứ chưa nói tới quyền thể hiện chứng kiến) của công dân. Hay như quan điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo đối với việc cấm sinh viên biểu tình với lý do đây là việc giữa hai chính phủ và sinh viên chỉ nên "học" chứ không nên tham gia nếu không có sự chỉ đạo dẫn dắt của Đảng Đoàn thực chất là quan điểm ngu dân và tước đoạt chính kiến của các sinh viên -những người trước hết là công dân và có đầy đủ quyền công dân được Hiến pháp công nhận và bảo vệ.

Một nền giáo dục trước hết đòi hỏi công dân phải khước từ quyền có chính kiến và quyền biểu hiện chính kiến của mình thì sẽ không thể nào khá lên được, bởi sản phẩm hoàn hảo và được mong đợi nhất của nó sẽ là những con người-máy.

+ Vầng, chắc là rỗi.

Entry for April 28, 2008

Hạ viện Nga có khác gì Hạ viện dưới một thể chế độc tài không? Làm sao tội "phỉ báng" hay "bôi nhọ" lại có thể coi tương đương với việc cổ vũ khủng bố và hằn thù sắc tộc?
Hơn nữa, thế nào là "phỉ báng"? Nếu một tờ báo đưa tin "bôi nhọ" về một người dân thì có thể bị đóng cửa không? Hay chỉ khi "bôi nhọ" quan chức chính quyền?
Và căn cứ gì để quyết định là "bôi nhọ"? Có phải đợi quyết định của tòa án hay không?

"The legislation, passed by the State Duma 339-1, is the latest attempt by the government to squeeze the country's increasingly embattled news media."

Nga thắt chặt báo chí sau tin đồn Putin lấy vợ trẻ

"Hạ viện Nga hôm qua thông qua việc tăng cường kiểm duyệt báo chí, sau khi một tờ báo loan tin Putin đã bí mật bỏ vợ để lấy nữ vận động viên kém ông khoảng 30 tuổi.
...
Theo quy định mới này, giới chức có quyền đình bản hoặc đóng cửa những cơ quan báo chí vì tội phỉ báng hoặc bôi nhọ. "Phỉ báng" được định nghĩa là "hành vi cố ý gieo rắc những thông tin sai lệch làm tổn hại đến danh dự và nhân phẩm cá nhân". Giờ đây, hành vi này sẽ chịu hình phạt nghiêm trọng tương tự như tội cực đoan, cổ vũ khủng bố và thù hằn sắc tộc. Dự luật này sẽ được chuyển lên thượng viện và sau đó được Putin ký thông qua trước khi có hiệu lực."


Nước Nga thật là thảm hại, lại càng thảm hại khi mà 340 đại biểu Quốc hội thì chỉ có một người duy nhất phản đối việc tăng cường kiểm duyệt báo chí. Và đấy là kết quả sau 17 năm sống dưới chế độ dân chủ.

Một nhà độc tài cứng rắn vẫn là mơ ước và ngợi ca muôn đời của người Nga. Từ Ivan Hung bạo, Pierre đại đế, Catherine đại đế, cho tới Lenin, Stalin, Putin- người Nga không cần biết họ là ai, tư tưởng tiến bộ hay phản tiến bộ, chỉ cần họ cứng rắn dám thẳng tay đàn áp để duy trì "ổn định" và "trật tự" thì họ là các anh hùng. Đến một kẻ tay dính máu hơn 20 triệu người, thảm sát nhiều dân tộc, như Stalin mà vẫn được tới 40% dân chúng Nga coi là nhân tố tích cực trong lịch sử.

Chẳng trách cho tới thế kỷ 20, châu Âu vẫn coi Nga là rợ châu Á (Asian hordes).

Entry for April 28, 2008

Georg Trakl (1887-1914), nhà thơ Áo

Mùa xuân

Hạt sương mùa xuân, rơi từ cành cây đen
Đêm đến với những vì sao bừng sáng
Bởi vì em đã quên ánh sáng.

Dưới rặng gai em nằm
Những ngạnh sắc đâm sâu thân thể em trong trắng
Đám cưới của linh hồn với đêm nóng bỏng.
Cô dâu trang điểm cho mình bằng những ngôi sao

Hoa sim tinh khiết
Ngả mình trên bình yên người chết
Lóng lánh khoe sắc
Chiếc áo choàng của tình nhân ôm chặt lấy em


Spring

The dew of spring, which falls down
From dark branches, the night comes
With star beams, because you forgot about light.

Under the arch of thorns you lay and the barb dug
Deeply in the crystal body
So that fierier the soul weds the night.
The bride has adorned herself with stars,

The pure myrtle
Which bends over the adoring countenance of the dead.
Full of blossoming shiver
The blue coat of the mistress finally embraces you.



Mùa hạ

Buổi tối, lời than thở của con chim cu
Trở nên lặng lẽ trong rừng
Những hạt bông oằn đầu xuống sâu hơn
trên cành anh túc đỏ.
Sấm chớp tối tăm chạy trên sườn đồi.

Bài hát cũ của con dế
Chết lặng trong cánh đồng.
Những chiếc lá của cây dẻ
Không còn nữa.

Quần áo em xao xác
Trên cầu tháng uốn khúc.
Ngọn nến cháy lặng lẽ
Trong căn buồng tối tăm;

Một bàn tay bạc
Dập tắt ánh sáng;
Đêm không gió, không sao.


Summer

At evening the complaint of the cuckoo
Grows still in the wood.
The grain bends its head deeper,
The red poppy.
Darkening thunder drives
Over the hill.

The old song of the cricket
Dies in the field.
The leaves of the chestnut tree
Stir no more.

Your clothes rustle
On the winding stair.
The candle gleams silently
In the dark room;

A silver hand
Puts the light out;
Windless, starless night.

Entry for April 27, 2008

Unbelievable!

Police: Captive woman had at least 6 children by father

"(CNN) -- Austrian police believe a 73-year-old man held his daughter captive in his cellar for the past two decades and fathered at least six children with her, according to police and state-run news reports Sunday...

Josef F. lived upstairs with his wife, Rosemarie F., who police said had no idea about her husband's other family living in the cellar.

Josef F. and Rosemarie F. had adopted three of the children that he had with his daughter, according to police. He told his wife that his missing daughter had dropped the unwanted children off at the house because she could not take care of them, police said.

The other three children -- Kerstin, 19; Stefan, 18; and Felix, 5 -- remained locked in the basement with their mother, according to police. None had seen the light of day during their entire time in captivity, police said.

Entry for April 26, 2008

Blog mới của tớ trên Yahoo Plus

http://vn.myblog.yahoo.com/vhlinh16

Entry for April 25, 2008

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "


B\u00e0i n\u00e0y trong phim I Am Legend

Three little birds
Bob Marley

Dont worry about a thing,
cause every little thing gonna be all right.
Singin: dont worry about a thing,
cause every little thing gonna be all right!

Rise up this mornin,
Smiled with the risin sun,
Three little birds
Pitch by my doorstep
Singin sweet songs
Of melodies pure and true,
Sayin, (this is my message to you-ou-ou:)

Singin: dont worry bout a thing,
cause every little thing gonna be all right.
Singin: dont worry (dont worry) bout a thing,
cause every little thing gonna be all right!

Rise up this mornin,
Smiled with the risin sun,
Three little birds
Pitch by my doorstep
Singin sweet songs
Of melodies pure and true,
Sayin, this is my message to you-ou-ou:

Singin: dont worry about a thing, worry about a thing, oh!
Every little thing gonna be all right. dont worry!
Singin: dont worry about a thing - I wont worry!
cause every little thing gonna be all right.

Singin: dont worry about a thing,
cause every little thing gonna be all right - I wont worry!
Singin: dont worry about a thing,
cause every little thing gonna be all right.
Singin: dont worry about a thing, oh no!
cause every little thing gonna be all right!

Ba con chim nh\u1ecf

Th\u1ee9c d\u1eady bu\u1ed5i s\u00e1ng s\u1edbm
M\u1ec9m c\u01b0\u1eddi v\u1edbi m\u1eb7t tr\u1eddi
C\u00f3 ba con chim nh\u1ecf
\u0110\u1eadu \u1edf tr\u00ean b\u1ef1c c\u1eeda
C\u1ea5t l\u1eddi ca ng\u1ecdt ng\u00e0o
Ch\u00e2n th\u1ef1c v\u00e0 trong tr\u1ebbo
Chim h\u00f3t- (\u0111\u00f3 l\u00e0 \u0111i\u1ec1u
anh mu\u1ed1n n\u00f3i v\u1edbi em)

\u0110\u1eebng lo v\u00ec \u0111i\u1ec1u g\u00ec
M\u1ecdi vi\u1ec7c \u0111\u1ec1u s\u1ebd \u1ed5n


");To view this multimedia content, please enable Javascript.

Entry for April 25, 2008

Bài này trên blog tiếng Anh của bác Hạo Nhiên. Hóa ra bác Hạo Nhiên đã mất chức Managing Editor tờ Người Việt sau vụ cái bồn cầu (và cũng liên quan tới cờ quạt).

Comment liên quan của tớ trên blog bác Hạo Nhiên.

"Hóa ra USC có những hai hội, có cả hội sinh viên du học Việt Nam à. Chứng tỏ dân du học cũng đông đấy chứ nhỉ.


Tớ thấy phản đối của hội VSA rất vớ vẩn. Cờ này là cờ quốc gia và cờ đỏ hiện nay là quốc kỳ chính thức của Việt Nam. Và như Statement của USC, việc treo cờ của USC là đại diện cho các sinh viên quốc tế chứ không phải cho các cộng đồng thiểu số ở Mỹ. Vì thế treo cờ đỏ là đúng và chẳng liên quan gì tới việc cờ đỏ là cờ cộng sản hay không.

Còn cờ vàng thì là cờ của cộng đồng người Mỹ gốc Việt. Nếu trường USC có hoạt động gì để biểu dương tinh thần các cộng đồng thiểu số và treo cờ vàng thì sẽ hoàn toàn hợp lẽ. Tại sao các di dân Việt lại bắt lá cờ của mình đại diện cho các sinh viên Việt Nam du học sang theo visa sinh viên? Chuyện đó quả là nực cười.

Các bạn VSA chỉ có thể đại diện cho các bạn ấy thôi chứ làm sao lại đấu tranh như thể đại diện cho sinh viên quốc tế được. Như thế là cùng một lúc tìm cách ở trong cả hai vai trò, vừa đại diện cho cộng đồng di dân, vừa đại diện cho sinh viên du học?

Entry for April 24, 2008

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "

Blackbird

The Beatles

Blackbird singing in the dead of night
Take these broken wings and learn to fly
All your life
You were only waiting for this moment to arise

Blackbird fly, Blackbird fly
Into the light of the dark black night.

Black bird singing in the dead of night
Take these sunken eyes and learn to see
all your life
you were only waiting for this moment to be free

Blackbird fly, Blackbird fly
Into the light of the dark black night.

Blackbird singing in the dead of night
Take these broken wings and learn to fly
All your life
You were only waiting for this moment to arise,oh
You were only waiting for this moment to arise, oh
You were only waiting for this moment to arise

Chim \u0111en

The Beatles

Chim \u0111en h\u00f3t trong \u0111\u00eam \u0111en
V\u1eaby \u0111\u00f4i c\u00e1nh r\u1ea1n g\u00e3y, chim h\u1ecdc c\u00e1ch bay
C\u1ea3 \u0111\u1eddi chim
Chim ch\u1ec9 ch\u1edd ph\u00fat n\u00e0y
\u0111\u1ec3 bay l\u00ean

Chim \u0111en bay, chim \u0111en bay
Trong \u00e1nh s\u00e1ng c\u1ee7a \u0111\u00eam \u0111en

Chim \u0111en h\u00f3t trong \u0111\u00eam \u0111en
V\u1edbi \u0111\u00f4i m\u1eaft tr\u0169ng s\u00e2u, chim h\u1ecdc c\u00e1ch nh\u00ecn
C\u1ea3 \u0111\u1eddi chim
Chim ch\u1ec9 ch\u1edd ph\u00fat n\u00e0y
\u0111\u1ec3 t\u1ef1 do

Chim \u0111en bay, chim \u0111en bay
Trong \u00e1nh s\u00e1ng c\u1ee7a \u0111\u00eam \u0111en

Chim \u0111en h\u00f3t trong \u0111\u00eam \u0111en
V\u1eaby \u0111\u00f4i c\u00e1nh r\u1ea1n g\u00e3y, chim h\u1ecdc c\u00e1ch bay
C\u1ea3 \u0111\u1eddi chim
Chim ch\u1ec9 ch\u1edd ph\u00fat n\u00e0y
\u0111\u1ec3 bay l\u00ean ");To view this multimedia content, please enable Javascript.

Entry for April 24, 2008

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "

Like a Hurricane

Neil Young

Once I thought I saw you in a crowded hazy bar,
Dancing on the light from star to star.
Far across the moonbeam I know that's who you are,
I saw your brown eyes turning once to fire.

You are like a hurricane
Theres calm in your eye.
And I'm gettin' blown away
To somewhere safer where the feeling stays.
I want to love you but I'm getting blown away.
I am just a dreamer, but you are just a dream,
You could have been anyone to me.
Before that moment you touched my lips
That perfect feeling when time just slips
Away between us on our foggy trip.

You are like a hurricane
Theres calm in your eye.
And I'm gettin blown away
To somewhere safer where the feeling stays.
I want to love you but I'm getting blown away.

You are just a dreamer, and I am just a dream.
You could have been anyone to me.
Before that moment you touched my lips
That perfect feeling when time just slips
Away between us on our foggy trip.

You are like a hurricane
There's calm in your eye.
And I'm gettin blown away
To somewhere safer where the feeling stays.
I want to love you but I'm getting blown away.

Nh\u01b0 c\u01a1n gi\u00f3 l\u1ed1c

M\u1ed9t l\u1ea7n anh nh\u00ecn th\u1ea5y em
Gi\u1eefa qu\u00e1n r\u01b0\u1ee3u \u0111\u00f4ng ng\u01b0\u1eddi
Em nh\u1ea3y m\u00faa tr\u00ean nh\u1eefng tia s\u00e1ng n\u1ed1i c\u00e1c v\u00ec sao
T\u1eeb b\u1edd b\u00ean kia c\u1ee7a \u00e1nh tr\u0103ng
Anh bi\u1ebft \u0111\u00f3 ch\u00ednh l\u00e0 em
Anh th\u1ea5y \u0111\u00f4i m\u1eaft n\u00e2u c\u1ee7a em bi\u1ebfn th\u00e0nh ng\u1ecdn l\u1eeda

Em nh\u01b0 c\u01a1n gi\u00f3 l\u1ed1c
V\u1edbi b\u00ecnh y\u00ean trong \u0111\u00f4i m\u1eaft
V\u00e0 gi\u00f3 cu\u1ed1n anh
T\u1edbi m\u1ed9t ch\u1ed1n an to\u00e0n
N\u01a1i c\u1ea3m x\u00fac \u1edf l\u1ea1i
Anh mu\u1ed1n y\u00eau em
Nh\u01b0ng gi\u00f3 cu\u1ed1n anh r\u1ed3i

Anh l\u00e0 k\u1ebb m\u01a1, nh\u01b0ng em l\u00e0 gi\u1ea5c m\u01a1
Em t\u1eebng c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0 b\u1ea5t k\u1ef3 ai
Tr\u01b0\u1edbc khi em ch\u1ea1m m\u00f4i anh
V\u00e0 khi \u0111\u1ea5y, anh th\u1ea5y th\u1eddi gian tr\u01b0\u1ee3t m\u1ea5t
R\u1eddi kh\u1ecfi ch\u00fang ta trong s\u01b0\u01a1ng kh\u00f3i

Em nh\u01b0 c\u01a1n gi\u00f3 l\u1ed1c
V\u1edbi b\u00ecnh y\u00ean trong \u0111\u00f4i m\u1eaft
V\u00e0 gi\u00f3 cu\u1ed1n anh
T\u1edbi m\u1ed9t ch\u1ed1n an to\u00e0n
N\u01a1i c\u1ea3m x\u00fac \u1edf l\u1ea1i
Anh mu\u1ed1n y\u00eau em
Nh\u01b0ng gi\u00f3 cu\u1ed1n anh r\u1ed3i
");To view this multimedia content, please enable Javascript.

Entry for April 24, 2008

1. Tờ Economist đăng chuyên trang về Việt Nam.
Đây là bài chính trên tờ báo đó.

Half-way from rags to riches

và 6-7 bải khác, ở cột bên phải.
2. Một bài viết đáng đọc trên Foreign Affair (bản dịch của talawas)
Dân chủ bị đẩy lùi - Nhà nước sài lang tái xuất


Những khó khăn của dân chủ ở các nước thế giới thứ 3:

"Ở những nơi khác trong thế giới đang phát triển và trong thế giới hậu cộng sản, dân chủ là một hiện tượng bề nổi, bị sứt mẻ do nhiều hình thái quản lý kém, như sự lạm quyền của lực lượng cảnh sát và an ninh; nạn cường hào địa phương; giới quan liêu bất tài và thờ ơ trong bộ máy nhà nước; bộ máy tư pháp thối nát và xa lìa quần chúng; tầng lớp chóp bu đặc quyền đặc lợi dễ bị mua chuộc – họ là những người xem thường pháp luật và không phải chịu trách nhiệm trước ai, ngoại trừ chính mình. Do đó, nhiều người trong những quốc gia này - nhất là tầng lớp dân nghèo – chỉ là công dân trên danh nghĩa và hiếm có cơ hội gia nhập vào một kênh khả dĩ có thể tham gia chính sự. Mặc dù có tuyển cử, nhưng đó chỉ là những cuộc tranh giành giữa các chính đảng tham nhũng, mị dân. Mặc dù có quốc hội và chính quyền địa phương, nhưng những cơ quan này không đại diện cho những khối cử tri rộng lớn. Mặc dù có hiến pháp, nhưng không có tinh thần hiến định (constitutionalism) [theo đó, quyền cai trị của nhà nước bị luật pháp giới hạn, các định chế chính phủ có thể kiểm soát và quân bình lẫn nhau, nhờ thế tránh được việc tập trung quyền lực trong tay một ngành của chính phủ]. Hậu quả là, những cử tri vỡ mộng và mất quyền công dân đã xoay qua tung hô các thủ lĩnh độc tài (như Vladimir Putin ở Nga) hay các chính khách mị dân (như Chávez ở Venezuela). Nhiều nhà quan sát lo sợ rằng Evo Morales ở Bolivia và Rafael Correa ở Ecuador có lẽ cũng sẽ đi theo con đường của Chávez. Ở Thái Lan, cử tri (nhất là ở vùng quê) luôn hướng đến một nhà độc tài mềm dẻo, nên đã bầu cho Thaksin Shinawatra, nhân vật mà phe quân nhân lật đổ vào tháng Chín 2006 để rồi lại thấy đảng của ông ta giành lại thắng lợi trong đợt tuyển cử tháng Mười hai năm 2007."

Và sự thụt lùi của thực trạng các thể chế dân chủ:

"Thật đáng báo động, cuộc thăm dò ý kiến do Freedom House thực hiện vào tháng Giêng năm 2008 phát hiện rằng, lần đầu tiên kể từ 1994, chế độ dân chủ khắp thế giới tính chung đã bị suy thoái trong hai năm liên tiếp. Tỉ lệ giữa các quốc gia được tăng điểm và các quốc gia bị tụt điểm - một chỉ dấu quan trọng – cho thấy kết quả tồi tệ nhất kể từ khi Bức tường Bá Linh sụp đổ."

Xem ra Fukuyama đã quá lạc quan khi cho rằng dân chủ là sự kết thúc của lịch sử.

Entry for April 24, 2008

Trích blogger Anh Trương
“Nước Nga dưới thời Putin kế thừa một hệ thống luật pháp mà bất cứ công dân nào muốn tồn tại được thì đều phải phạm luật. Vấn đề là Putin sẽ quyết định bắt ai mà thôi.” – anh trai của Paul Khlebnikov – nói trong đám tang em trai mình."

Thêm nữa, tờ báo đăng tin cựu Tổng thống Nga Putin bỏ vợ và có bồ bị đóng cửa "vì lý do tài chính".

Đó là chuyện ông Putin ở nước Nga (mà em vẫn thấy rất là Việt Nam).
Còn ở Việt Nam.
Nguyễn Tiến Trung đi bộ đội (vì nghĩa vụ công dân là phải nhập ngũ khi Tổ quốc yêu cầu).
Blogger Điếu Cày bị bắt vì tội trốn thuế (tức là tội phạm kinh tế, không phải vì việc anh này biểu tình phản đối vụ Trường Sa hay cãi nhau với báo Công an TPHCM).

Vấn đề vẫn chỉ là Putin sẽ quyết định bắt ai thôi.
Tin trên blog Dong A
"Bộ Ngoại giao Việt Nam thông báo hoãn họp báo thường kỳ vào ngày 24-4-2008...không thông báo lý do"
Liệu lý do không thông báo có trùng hợp gì với chuyến thăm của Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Dương Khiết Trì trong hai ngày 23 và 24/4.

Ngày xưa sứ Tàu sang, vua mình nhiều lúc còn phải ra cửa Bắc thành vái lạy nhận "thánh chỉ". Giờ như thế là đã hơn thời phong kiến rồi.

Entry for April 21, 2008

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "
Sleep through the Static

Jack Johnson
...
And so I will cook all your books
You\u2019re too good looking and mistooken
You could watch it instead
From the comfort of your burning beds
\u2026Or you can sleep through the static

Who needs sleep when we\u2019ve got love?
Who needs keys when we\u2019ve got clubs?
Who needs please when we\u2019ve got guns?
Who needs peace when we\u2019ve gone above
But beyond where we should have gone?
We went beyond where we should have gone
...

");To view this multimedia content, please enable Javascript.

Entry for April 21, 2008

Chúng ta sẽ gặp lại

Vera Lynn

Em yêu, mình tạm biệt nhau với một nụ cười,
Em yêu, mình chỉ xa nhau chốc lát
Đừng để chia tay làm muộn phiền đôi mắt
Anh sẽ chẳng quên em, cô gái anh yêu

Chúng ta sẽ gặp lại, vào một lúc, tại một nơi
Chúng ta sẽ gặp lại một ngày nắng đẹp tươi
Em hãy mỉm cười như em vẫn mỉm cười
Cho tới lúc mây đen bị trời xanh xua đuổi.

Em hãy nói với những người anh biết
Nói với họ rằng anh sẽ chẳng đi lâu
Họ sẽ vui mừng biết rằng khi tạm biệt
Anh hát bài ca này với cô gái anh yêu

Sau cơn mưa là cầu vồng sẽ tới
Mưa sẽ ngưng, mong em đừng e ngại,
Hai chúng ta sẽ đợi tới ngày mai
Hãy chia tay u sầu, hỡi người yêu dấu.

We'll Meet Again

Let's say goodbye with a smile, dear,
Just for a while, dear, we must part.
Don't let the parting upset you,
I'll not forget you, sweetheart.

We'll meet again, don't know where, don't know when,
But I know we'll meet again, some sunny day.
Keep smiling through, just like you always do,
'Til the blue skies drive the dark clouds far away.

So will you please say hello to the folks that I know,
Tell them I won't be long.
They'll be happy to know that as you saw me go,
I was singing this song.

After the rain comes the rainbow,
You'll see the rain go, never fear,
We two can wait for tomorrow,
Goodbye to sorrow, my dear

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "");To view this multimedia content, please enable Javascript.

Entry for April 21, 2008

yfla.wrap("This multimedia content requires Flash version 9 and above.", "Upgrade Now.", "http:\/\/www.adobe.com\/shockwave\/download\/download.cgi?P1_Prod_Version=ShockwaveFlash", "

Get this widget | Track details | \t\teSnips Social DNA 1 B\u00f3ng ch\u1eef- L\u00ea \u0110\u1ea1t \tChia xa r\u1ed3i anh m\u1edbi th\u1ea5y em Nh\u01b0 m\u1ed9t th\u1eddi th\u01a1 thi\u1ebfu nh\u1ecf Em v\u1ec1 tr\u1eafng \u0111\u1ea7y cong khung nh\u1edb M\u01b0a m\u1ea5y m\u00f9a m\u00e2y m\u1ea5y \u0111\u1ed9 thu V\u01b0\u1eddn th\u1ee9c m\u1ed9t m\u00f9i hoa \u0111i v\u1eafng Em v\u1eabn \u0111\u00e2y m\u00e0 em \u1edf \u0111\u00e2u Chi\u1ec1u \u00c2u L\u00e2u b\u00f3ng ch\u1eef \u0111\u1ed9ng ch\u00e2n c\u1ea7u 2. B\u00e0i t\u01b0\u1edfng ni\u1ec7m L\u00ea \u0110\u1ea1t n\u00e0y tr\u00ean b\u00e1o N\u00f4ng nghi\u1ec7p (link t\u1eeb trang web b\u00e1c Tr\u1ea7n H\u1eefu D\u0169ng) \u0111\u1ecdc kh\u00f4ng kh\u00e1c b\u00e0i \u0111i\u1ebfu v\u0103n \u00f4ng Tr\u1ea7n \u0110\u1ed9 khi x\u01b0a l\u00e0 m\u1ea5y. L\u00ea \u0110\u1ea1t \"v\u1ea5p ng\u00e3\" ch\u1ee9 kh\u00f4ng ph\u1ea3i ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ed1n \u00f4ng ng\u00e3? V\u00e0 \u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c trao Gi\u1ea3i th\u01b0\u1edfng Nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc v\u1ec1 V\u0103n h\u1ecdc ngh\u1ec7 thu\u1eadt l\u00e0 v\u00ec \"ch\u01b0a bao gi\u1edd t\u1ecf ra h\u1eadm h\u1ef1c, b\u1ea5t m\u00e3n\"? M\u1ea5y d\u00f2ng ti\u1ec5n \u0111\u01b0a L\u00ea \u0110\u1ea1t-V\u0102N CHINH \"Do nh\u1eefng n\u00f4ng n\u1ed5i c\u1ef1c \u0111oan th\u1eddi trai tr\u1ebb, L\u00ea \u0110\u1ea1t \u0111\u00e3 v\u1ea5p ng\u00e3 khi \u00f4ng 27 tu\u1ed5i. \u00d4ng \u0111\u00e3 nh\u1eadn tr\u1ee3 c\u1ea5p h\u1eb1ng th\u00e1ng 50 \u0111 (t\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u01a1ng l\u01b0\u01a1ng c\u00e1n s\u1ef1 2) g\u1ea7n su\u1ed1t 30 n\u0103m. Trong gian kh\u00f3, L\u00ea \u0110\u1ea1t ch\u01b0a bao gi\u1edd t\u1ecf ra h\u1eadm h\u1ef1c, b\u1ea5t m\u00e3n. \u00d4ng nh\u1eadn d\u1ecbch s\u00e1ch, d\u1ecbch t\u01b0 li\u1ec7u khoa h\u1ecdc, c\u1ea3 t\u1ef1 nhi\u00ean v\u00e0 x\u00e3 h\u1ed9i. \u00d4ng c\u1ee9 mi\u1ec7t m\u00e0i d\u1ecbch n\u1eeda n\u0103m th\u00ec v\u1ee3 con c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3 n\u0103m. Kh\u00f4ng bia b\u1ecdt, r\u01b0\u1ee3u ch\u00e8, L\u00ea \u0110\u1ea1t c\u1ee9 s\u1ed1ng nh\u01b0 m\u1ed9t vi\u00ean ch\u1ee9c m\u1eabn c\u00e1n - m\u1ed9t vi\u00ean ch\u1ee9c th\u01a1. Ngo\u00e0i \u0111\u1eb7c s\u1ea3n th\u01a1, L\u00ea \u0110\u1ea1t c\u00f2n c\u00f3 ti\u1ebfng c\u01b0\u1eddi, r\u00e2m ran v\u00e0 s\u1ea3ng kho\u00e1i, n\u00f3 n\u1ed5i ti\u1ebfng trong gi\u1edbi \u0111\u1ebfn n\u1ed7i, nhi\u1ec1u nh\u00e0 v\u0103n nh\u00e0 th\u01a1 th\u01b0\u1eddng c\u1ea3m th\u1ea5y m\u00ecnh b\u1ecb oan, b\u1ecb thua thi\u1ec7t do t\u00e0i n\u0103ng kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u00e1nh gi\u00e1 t\u01b0\u01a1ng x\u1ee9ng \u0111\u00e3 coi ti\u1ebfng c\u01b0\u1eddi L\u00ea \u0110\u1ea1t nh\u01b0 m\u1ed9t li\u1ec1u thu\u1ed1c an th\u1ea7n. Sau khi \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u1ee5c h\u1ed3i h\u1ed9i vi\u00ean (nh\u00e0 th\u01a1) \u0111\u01b0\u1ee3c truy l\u0129nh l\u01b0\u01a1ng h\u01b0u, kh\u00f4ng \u1edf \u0111\u00e2u v\u00e0 l\u00fac n\u00e0o c\u00f3 ai nghe L\u00ea \u0110\u1ea1t tuy\u00ean b\u1ed1 hay d\u1eabu ch\u1ec9 l\u00e0 n\u1eb7ng l\u1eddi l\u1edbn ti\u1ebfng v\u1ec1 ai, v\u1ec1 s\u1ef1 v\u1eadt n\u00e0o. C\u00f3 ch\u0103ng, v\u1eabn l\u00e0 m\u1ed9t m\u1ef9 c\u1ea3m \u0111\u1eb9p v\u1ec1 nh\u00e2n t\u00ecnh th\u1ebf th\u00e1i: Nh\u1eadn ra nhau ch\u1ec9 g\u1ed1c c\u00e2y g\u1ea1o c\u1ee5t T\u1ea1m \u1ee9ng n\u1eeda c\u00e0nh hoa tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00f3n nhau \u00d4ng s\u1ed1ng v\u1edbi m\u1ed9t nh\u00e2n c\u00e1ch th\u01a1 v\u00e0 nh\u00e2n c\u00e1ch \u1ea5y \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u00e1nh gi\u00e1 \u0111\u00fang m\u1ee9c: L\u00ea \u0110\u1ea1t \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eadn Gi\u1ea3i th\u01b0\u1edfng Nh\u00e0 n\u01b0\u1edbc v\u1ec1 V\u0103n h\u1ecdc Ngh\u1ec7 thu\u1eadt, \u0111\u1ee3t 2005.\" ");To view this multimedia content, please enable Javascript. Entry for April 21, 2008 Milton E. Osborne (nguồn talawas) TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản: Vấn đề của việc diá»…n giải mang tính Dân tá»™c chủ nghÄ©a lịch sá»­ Việt Nam thế ká»· 19 Trần Hải Yến dịch Sá»± ra đời của hai nhà nÆ°á»›c Việt Nam Ä‘á»™c lập năm 1954 đã tạo Ä‘á»™ng lá»±c đáng kể cho việc nghiên cứu và tái định giá lịch sá»­ nhà nÆ°á»›c bị phân cắt này. Bất chấp truyền thống dài lâu của sá»­ liệu Việt Nam chính thống và phi chính thống, con số những nghiên cứu mang tính diá»…n giải ra đời trÆ°á»›c giữa những năm 50 là cá»±c kỳ hạn chế. Sá»­ liệu Việt Nam truyền thống đã bị xói mòn, và thậm chí che khuất, nhÆ° là hệ quả của sá»± chiếm đóng của thá»±c dân Pháp [1] . Thời kỳ thá»±c dân, tá»± nó, dẫn đến việc công bố những sao lục quan trọng của người Pháp viết về lịch sá»­ Việt Nam. Không đáng ngạc nhiên là phần lá»›n các công trình này cho thấy sá»± lệch lạc của quan niệm coi Pháp là trung tâm. Đặc biệt là trường hợp những ghi chép của Pháp về thời kỳ thá»±c dân chuẩn bị trong thế ká»· 19 Ä‘Æ°Æ¡Ì£c viết bằng những ký ức về sá»± phát triển của nÆ°á»›c Pháp coÌ€n hiện rõ trong tâm trí [2] . Tuy nhiên, tầm quan trọng của những nghiên cứu trước đây của người Pháp hẳn không được đánh giá đúng mức, do lan tràn những lệch lạc bắt nguồn từ quan niệm về tính Æ°u việt văn hoá và sứ mệnh khai hoá văn minh rất dễ nhận thấy. HÆ¡n thế, khi vắng mặt những ghi chép của người Việt Ä‘Æ°Æ¡ng thời về những giai Ä‘oạn lịch sá»­ nhất định, đôi lúc không có sá»± thay thế thoả đáng bằng sá»± tin cậy vào nguồn tÆ° liệu Pháp. Tuy nhiên, trong phạm vi học thuật hiện đại và những quan tâm về lịch sá»­ Ä‘ang thay đổi, những nghiên cứu này của Pháp rõ ràng đòi hỏi xem xét và định giá lại. Bài viết này quan tâm đến má»™t trong số những vấn đề thuá»™c về cách viết sá»­ Ä‘ã song hành cùng những cố gắng của các sá»­ gia hoạt Ä‘á»™ng trong thời kỳ từ 1954 nhằm tạo ra má»™t lý giải má»›i lịch sá»­ Việt Nam. Đặc biệt baÌ€i viết quan tâm đến những định giá về hai nhân vật danh giá của thế ká»· 19: TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký (1837-1898) và Phan Thanh Giản (1796-1867). Má»—i người trong số hai người này đã được các sá»­ gia Pháp thời kỳ thá»±c dân khá quan tâm. TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký được ca ngợi vì đã phụng sá»± những mục tiêu của Pháp và vì vai trò quan trọng của ông trong việc truyền bá chữ quốc ngữ [3] . Phan Thanh Giản được các nhà quan sát Pháp ngưỡng má»™ vì là mẫu má»±c của những nhân vật đáng ngưỡng má»™ nhất của hệ thống quan lại Việt Nam truyền thống, ngay cả vá»›i tÆ° cách má»™t bề tôi cung đình Huế, ông cÅ©ng là má»™t đối thủ của những chính sách của Pháp [4] . Vì sá»± nổi tiếng trong lịch sá»­ của họ và do số lượng bài viết về họ trong quá khứ, sá»± nghiệp và nhân phẩm của hai con người này đã trở thành má»™t tiêu Ä‘iểm rõ rệt cho cả các sá»­ gia ở Hà Ná»™i và Sài Gòn. Những sá»­ gia đã công bố nghiên cứu của mình ở Hà Ná»™i nói chung mang má»™t cái nhìn phê phán về TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản. Ngược lại là trường hợp các sá»­ gia hoạt Ä‘á»™ng ở Sài Gòn, nÆ¡i hai con người này nhận được những đánh giá nhìn chung là cảm thông. Những phán xét khác nhau này thể hiện phần nào những ảnh hưởng tÆ° tưởng đối chọi nhau diá»…n ra trong má»™t nhà nÆ°á»›c cá»™ng sản và trong má»™t nhà nÆ°á»›c chống cá»™ng sản. Song có lẽ tầm quan trọng lá»›n hÆ¡n là ở những thảo luận gần đây về Phan Thanh Giản và TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký của các cây bút Việt Nam nhằm laÌ€m sáng tỏ má»™t số vấn đề trên đã bao hàm cố gắng tạo ra má»™t cách diá»…n giải má»›i, mang tính dân tá»™c chủ nghÄ©a về lịch sá»­ Việt Nam vá»›i tÆ° cách má»™t sá»± thế chá»— cho những hiÌ€nh dung của các học giả Pháp hiện vẫn lÆ°u truyền rá»™ng rãi ở phÆ°Æ¡ng Tây. Vì những lý do khác nhau, mà phần nhiều là giống nhau giữa những nÆ°á»›c đã từng trải qua thÆ¡Ì€i kyÌ€ thá»±c dân, việc tạo ra má»™t hiÌ€nh dung má»›i về lịch sá»­ Việt Nam chứng minh sá»± khó khăn liên quan đến thời kỳ thá»±c dân và những người Việt Nam có vai trò nổi bật trong thời kỳ đó. NhÆ°ng những bất đồng về chép sá»­ chắc chắn là việc bảo vệ thời kỳ thá»±c dân này. Sá»± tÆ°Æ¡ng phản giữa cách lý giải do sá»­ gia Việt Nam Ä‘Æ°Æ¡ng đại Lê Thành Khôi Ä‘Æ°a ra về khởi nghÄ©a Tây SÆ¡n, diá»…n ra cuối thế ká»· 18 và cách tiếp cận của cây bút Pháp trÆ°á»›c đó, Charles Maybon, minh hoạ cho thá»±c tế này. Nghiên cứu của Maybon được hiÌ€nh thaÌ€nh trong bầu không khí trí thức cổ vÅ© sá»± há»— trÆ¡Ì£ của người Pháp cho nhà lãnh đạo Việt Nam đối địch vá»›i Tây SÆ¡n và sau này trở thành người cai quản nÆ°á»›c Việt Nam thống nhất là Hoàng đế Gia Long. Anh em Tây SÆ¡n được thể hiện nhÆ° những kẻ nổi loạn chống lại trật tá»± đã an định và nhÆ° những con người mang căn tính và phẩm cách đáng hoài nghi [5] . Trong khi thể hiện má»™t quan Ä‘iểm nhÆ° vậy về Tây SÆ¡n, Maybon đã hiển nhiên nằm trong nhánh hậu duệ của các sá»­ gia Pháp trÆ°á»›c đó viết về thời kỳ này [6] . Tuy nhiên các sá»­ gia, cả Việt Nam và ngoài Việt Nam, liên tục miêu tả cuá»™c nổi dậy Tây SÆ¡n bùng nổ trong má»™t thời kỳ căng thẳng về xã há»™i, tại đó các dòng họ thống trị lâu đời, cả ở miền Bắc và miền Nam của xứ sở này đã thất bại trong cuá»™c Ä‘Æ°Æ¡ng đầu vá»›i những khó khăn đặt ra trÆ°á»›c xã há»™i nói chung. Trong chừng má»±c đó, những tái định giá nhÆ° vậy về vai trò của Tây SÆ¡n phù hợp vá»›i niềm tá»± hào Việt Nam lâu đời về kỳ tích của Hoàng đế Quang Trung, má»™t trong ba anh em Tây SÆ¡n - người đã thành công trong việc lật đổ ách chiếm đóng của Trung Quốc tại Việt Nam năm 1789 và vÆ°Æ¡ng triều trị vì ngắn ngủi của ông được đánh dấu bởi thành tá»±u văn chÆ°Æ¡ng và hành chính [7] . Có đúng chăng việc mô tả phong trào Tây SÆ¡n bằng những ngôn từ do Lê Thành Khôi sá»­ dụng laÌ£i mở rộng cửa hÆ¡n cho những hoài nghi. Đánh giá của ông về chiến công của Tây SÆ¡n nhấn mạnh vai trò của nông dân trên cÆ¡ sở giả định phong traÌ€o naÌ€y mang một ý thức chính trị maÌ€ dường nhÆ°, chí ít là, có thể bàn cãi [8] . CoÌ€n với cuá»™c luận chiến về sá»­ liệu - mối quan tâm chính của bài viết này - tranh luận về phong trào Tây SÆ¡n dường nhÆ° bao hàm cả những bất đồng không dứt cả về vấn đề sá»± kiện và vấn đề ý thức hệ. Những định giá hiện đại của Việt Nam về vai trò lịch sá»­ của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản ra đời trong khung cảnh Việt Nam bất lÆ°Ì£c khi đối mặt vá»›i thách thức về tinh thần và vật chất của phÆ°Æ¡ng Tây. Sá»± bất lá»±c này là má»™t chủ đề trở Ä‘i trở lại trong các trang viết của giá»›i sá»­ gia Việt Nam, bất kể họ đứng về phe phái chính trị nào, vá»›i việc tập trung vào những hành vi phản tỉnh của các bậc hoàng đế và cố vấn của họ, cÅ©ng nhÆ° sá»± thiếu hụt về vật chất của lá»±c lượng quân sá»± Việt Nam. Việc Ä‘á»™i quân này bị coi là suy yếu sau khi đã giao chiến hiệu quả cao dÆ°á»›i triều Gia Long trở thaÌ€nh má»™t vấn đề đối vá»›i giá»›i phê bình mang tÆ° tưởng hoài cổ sâu sắc [9] . Tuy nhiên, chính sÆ°Ì£ không tÆ°Æ¡ng thích giữa công phu Ä‘eÌ€n sách và kết quả thất bại trÆ°á»›c sá»± tiến bá»™ Pháp ở Việt Nam đã khiến các nhà bình luận hiện đại Việt Nam về thế ká»· 19 phải lÆ°u tâm. Phản ứng của vị hoàng đế này và các quan lại trong triều trÆ°á»›c những đề xuất của một số ít những người ủng há»™ cải cách, tiêu biểu nhất là giáo dân Nguyá»…n Trường Tá»™, được các cây bút hiện đại xem là mù quáng về học thức [10] . Thuật ngữ được Bùi Quang Tùng, má»™t trong những sá»­ gia Ä‘Æ°Æ¡ng đại Việt Nam xuất sắc nhất, sá»­ dụng dường nhÆ° phản ánh chính xác về má»™t hành vi phổ quát. Trong nhận định của cây bút này về giai Ä‘oạn từ 1858 đến 1884, ông miêu tả Việt Nam “đang trên con đường suy vong” [11] . Ông hÆ°á»›ng sá»± phê phán này vào các vị hoàng đế và cố vấn của họ, những người bị nền học vấn Nho giáo kiềm toả, bởi ông nhận ra sá»± không tÆ°Æ¡ng thích của hệ thống nhà nÆ°á»›c truyền thống và triết lý của nó, “chấp nhận tình trạng thất sủng để duy trì đặc vị của mình” [12] . TÆ°Æ¡ng tÆ°Ì£, mối quan hệ nhân quả giữa việc tu dưỡng Ä‘aÌ£o đức của quan lại Việt Nam và những thất bại của nhà nÆ°á»›c trong việc chống lại người Pháp, được Phan Khoang chú ý khi ông quan sát thấy: “những cá nhân tài năng nhất vẫn mang má»™t kiểu nhận thức hẹp hòi và không hiểu được những diá»…n biến trên hoàn cầu. Nếu vá»›i tầng lá»›p thượng đẳng còn nhÆ° vậy, thì người dân càng không có sá»± hiểu biết rõ ràng về thế giá»›i” [13] . Đối mặt vá»›i sá»± bất cập rõ ràng của các hoàng đế Việt Nam và triều đình của họ khi gặp phải những thách thức do sá»± chiếm đóng của Pháp gây ra, nhiều trang sá»­ Việt Nam hiện đại đã tập trung vào những người Việt Nam chống lại lá»±c lượng thá»±c dân. Việc ca ngợi những con người chống lại ngoại xâm là má»™t truyền thống lâu dài ở Việt Nam. Tên tuổi và công tích của những người chiến đấu chống lại Trung Hoa được lÆ°u giữ trong má»™t bá»™ phận của lịch sá»­ mang tính dân gian cÅ©ng nhÆ° trong các ghi chép bác học về quá khứ [14] . Trong thời kỳ thá»±c dân Pháp thống trị Việt Nam việc tuyên truyền chống thá»±c dân hiển nhiên có xu hÆ°á»›ng gá»™p tất cả những hành Ä‘á»™ng chống Pháp dÆ°á»›i má»™t khẩu hiệu mang tính dân tá»™c, bất kể Ä‘á»™ng lá»±c sâu xa là gì. Chẳng hạn có thể quan sát má»™t xu hÆ°á»›ng nhÆ° vậy trong các bài viết của Hồ Chí Minh ca ngợi những người Việt Nam chống Pháp. Chúng dường nhÆ° có mục đích ủng há»™ hành Ä‘á»™ng kháng cá»± hÆ¡n là tìm hiểu ý thức hệ [15] . Trong thời kỳ hậu thá»±c dân, việc ngợi ca những người Việt Nam kháng Pháp mang má»™t chủ đề chung trong hầu hết các trang viết của các sá»­ gia cả ở Bắc và Nam Việt Nam. Thường trên cÆ¡ sở nguồn tÆ° liệu Pháp, những cây bút này biện há»™ cho sá»± can trường và công lao vì dân tá»™c của những người Việt Nam chống Pháp ở Nam Bộ những năm 1860, và những người lãnh đạo phong trào Cần VÆ°Æ¡ng và Văn thân giữa những năm 1880 [16] . Dường nhÆ° là không quá mức khi khẳng định rằng việc công khai chống lại sá»± chiếm đóng của Pháp giống nhÆ° má»™t viên đá thá»­ vàng cho phán xét lịch sá»­ của các cây bút miền Bắc - những người quan tâm đến việc viết ra má»™t lịch sá»­ má»›i thay thế cho lịch sá»­ hình thành trong thời kỳ thá»±c dân. Sá»± nghiệp của TrÆ°Æ¡ng Định, người lãnh đạo cuá»™c chiến tranh du kích chống Pháp tại vùng Gò Công, Nam Bá»™ đầu những năm 1860 đã mang lại cho các cây bút miền Bắc Việt Nam cÆ¡ há»™i ngợi ca má»™t nhân vật lịch sá»­ không được sá»­ gia Pháp về Việt Nam chú ý nhiều lắm. TrÆ°Æ¡ng Định được miêu tả là “viÌ£ anh huÌ€ng tiêu biểu cho tinh thần chống ngoaÌ£i xâm của nhân dân miền Nam” [17] . Trong các bài báo dá»±a nhiều vào nguồn tÆ° liệu Pháp, TrÆ°Æ¡ng Định được gán cho những phẩm chất siêu nhân, do vậy ngay cả dung mạo cá nhân ông cÅ©ng Ä‘Æ°Æ¡Ì£c ngợi ca [18] . Có vẻ nhÆ° nằm ngoài mong muốn của các cây bút Bắc Việt Nam nhằm tạo ra mối liên kết tÆ° tưởng giữa hành Ä‘á»™ng của TrÆ°Æ¡ng Định thế ká»· 19 vá»›i những cố gắng của Mặt trận Dân tá»™c Giải phóng miền Nam Việt Nam, mối quan tâm của hoÌ£ đến tầm quan trọng của nhân vật này dường nhÆ° nằm trong phaÌ£m vi lịch sá»­. Ghi chép chi tiết nhất về hoạt Ä‘á»™ng du kích của TrÆ°Æ¡ng Định từ các nguồn sá»­ liệu phÆ°Æ¡ng Tây trong cuốn sách của Paulin Vial Les premières annés de la Cochinchine francaise (Những năm đầu tiên của Pháp tại Nam Bá»™), cuốn sách cung cấp cho chúng ta rất nhiều thông tin về thời kỳ ngay sau khi Pháp có mặt ở Đông DÆ°Æ¡ng [19] . Theo miêu tả của Vial, TrÆ°Æ¡ng Định là má»™t “kẻ tá»™i đồ”, hay má»™t kẻ “phản loạn”. Tuy nhiên ngay trong ghi chép biên niên sá»­ các sá»± kiện, TrÆ°Æ¡ng Định cÅ©ng hiện ra nhÆ° má»™t con người phức tạp đáng quan tâm về mặt lịch sá»­. Lời hịch cuối cùng của vị lãnh tụ du kích này cho thấy TrÆ°Æ¡ng Định là má»™t con người có tinh thần tÆ°Ì£ nhiệm, ý thức Ä‘Æ°Æ¡Ì£c nhược Ä‘iểm của mình, mang ná»—i thất vọng, chung vá»›i nhiều người dân quê ông, trÆ°á»›c mâu thuẫn trong triều đình Huế [20] . So sánh vá»›i những đồng bào của họ ở Hà Ná»™i, các sá»­ gia hoạt Ä‘á»™ng ở Sài GoÌ€n từ 1954 ít quan tâm hÆ¡n đến việc nêu cao ý nghÄ©a của các sá»± kiện quá khứ có liên quan đến những quan tâm mang tính ý thÆ°Ì£c hệ Ä‘Æ°Æ¡ng thời. Trong khi việc chống lại sá»± thống trị của thá»±c dân Pháp được ca ngợi thì những người bị các sá»­ gia Hà Ná»™i rêu rao là cá»™ng tác vá»›i địch lại được các bài viết tại Sài Gòn đối xá»­ má»™t cách cảm thông [21] . Có thể có nhiều lý giải cho sá»± đối ngược này. Sá»± vắng mặt của má»™t ý thÆ°Ì£c hệ nhaÌ€ nước thành công trong Ä‘iều hành quốc gia ở Nam Việt Nam đã dẫn đến má»™t bầu không khí trí tuệ tá»± do hÆ¡n nếu chÆ°a thể nói đến má»™t tá»± do hoàn toàn. Má»™t số ghi chép về việc mà các cây bút Sài Gòn, trái vá»›i các cây bút Hà Ná»™i, có thể miêu tả nhÆ° những kế thừa quan Ä‘iểm ủng há»™ Pháp về tiến trình lịch sá»­ thế ká»· 19 [22] . Trong má»™t ká»· nguyên có truyền thống vùng mạnh, việc ca ngợi thành tá»±u của người Việt Nam xuất thân từ vùng Nam Bá»™, nhÆ° TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản, đã áp đảo sá»± phê phán xuất phát từ việc tiÌ€m hiểu mang tính ý thức hệ. Cuối cùng, dù còn lâu má»›i là thấu đáo, ảnh hưởng của Giáo há»™i Công giáo ở Nam Việt Nam thời kỳ sau 1954 có thể xem là có dá»± phần vào việc phê phán có giá»›i hạn những tín đồ Công giáo Việt Nam là những người cá»™ng tác vá»›i địch đầu tiên ở thế ká»· 19 [23] . Vá»›i những khác biệt sâu sắc này giữa sá»­ Hà Ná»™i và Sài Gòn, có thể nhận ra má»™t mối tiên Æ°u tÆ°Æ¡ng tá»± ở Nam Việt Nam giống nhÆ° đã xảy ra ở miền Bắc: mối quan tâm đến việc chứng tỏ sá»± hiện diện vào thế ká»· 19 của những người mà cuá»™c sống của họ là má»™t bằng chứng cho sá»± vÄ© đại của Việt Nam và tinh thần kháng cá»± của người Việt Nam bất chấp sá»± chiếm đóng thá»±c dân [24] . Trên cái nền chung của việc tái định giá lịch sử, việc tìm hiểu những nghiên cứu gần đây của Việt Nam về TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản có thể giúp chúng ta hiểu biết tình thế của Việt Nam trong thế ká»· 19 và những vấn đề trong quá triÌ€nh hiÌ€nh thaÌ€nh nên tiÌ€nh thế Ä‘ó trên cÆ¡ sở một liÌ£ch sử thỏa Ä‘áng. Điểm xuất phát quan trọng Ä‘Æ°Æ¡Ì£c taÌ£o nên bởi hàng loạt các bài báo đề cập đến những nhân vật này xuất hiện tạp chí Nghiên cứu lịch sá»­ ở miền Bắc những năm 1963 và 1964. Những bài viết này đối nghịch gay gắt vá»›i thái độ đầy cảm thông dành cho TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản trong các bài viết về lịch sá»­ ở miền Nam Việt Nam. TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký thành má»™t tiêu đích dá»… dàng cho các nhà phê bình hiện đại khi họ phê phán những người hợp tác vá»›i chính quyền thá»±c dân. Suốt cuá»™c đời, ông không che giấu má»™t bí mật nào trong việc dốc lòng cho sá»± nghiệp của Pháp và cho Giáo há»™i Công giáo mà ông là tín đồ từ lúc sinh ra [25] . TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký là con trai má»™t lãnh binh và má»™t nữ tín đồ Việt Nam theo Thiên chúa giáo. Việc ông theo học tại các trường truyền giáo của đạo Công giáo ở Việt Nam, Campuchia và đảo Penang đã mang lại cho ông khả năng ngôn ngữ nổi bật và được ông phát triển cho đến khi có thể thành thạo 8 ngoại ngữ và am hiểu má»™t vài ngôn ngữ khác. Sá»± hoàn hảo về ngôn ngữ này đã biến ông thành má»™t trợ tá vô giá cho bá»™ máy thá»±c dân đã được thiết định ở Nam Bá»™. Ông chaÌ€o đón những người châu Âu má»›i đến nhÆ° những người giải thoát cho các đạo hữu bị áp bức của ông và hăng hái làm việc cho họ hÆ¡n hai mÆ°Æ¡i năm. Phạm vi trách nhiệm của ông dần mở rá»™ng trong suốt những năm này viÌ€ vậy nhiệm vụ ban đầu của ông vá»›i tÆ° cách má»™t thông ngôn viên và giáo viên được kế tiếp bằng những bổ nhiệm là má»™t ký giả, và má»™t thời kỳ là phóng viên chính trị [26] . Nếu cần có má»™t phán xét về đóng góp quan trọng nhất của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký cho sá»± phát triển của xã há»™i Việt Nam hiện đại thì có thể khoanh trong phạm vi vai trò của ông đối vá»›i việc quảng bá cho chữ quốc ngữ, không chỉ trong những năm ông hợp tác vá»›i tờ Gia Định báo [27] . Vá»›i các sá»­ gia, tờ Couriers d’histoire annamite ra mắt những năm 1870 rất đáng quan tâm, nhÆ° má»™t cố gắng đầu tiên của má»™t cây bút Việt Nam nhằm tạo ra má»™t lịch sá»­ đất nÆ°á»›c mình theo kiểu phÆ°Æ¡ng Tây [28] . Tài năng ngôn ngữ nổi trá»™i mà TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký thể hiện và những trÆ°á»›c tác dày dặn của ông được các cây bút miền Nam Việt Nam ca ngợi. Mối quan tâm đến thành tá»±u học thuật của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký dường nhÆ° được các cây bút này chú ý vì tầm quan trọng hÆ¡n là nhu cầu thể hiện sá»± phê phán hành vi hợp tác của ông vá»›i bá»™ máy hành chính Pháp [29] . Trái lại, sá»± nghiệp của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký bị các sá»­ gia Hà Ná»™i lăng mạ là sá»± nghiệp của tên tay sai đầu tiên phục vụ Pháp [30] . Khi thừa nhận những khả năng trí tuệ của ông, các nhà bình luận lịch sá»­ Hà Ná»™i nhắc Ä‘i nhắc lại sá»± dính líu của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký vá»›i việc Pháp tiÌ€m cách mở rá»™ng quyền kiểm soát ở Trung và Bắc Việt Nam những năm 1880 [31] . Sá»± cống hiến hết lòng của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký cho sá»± nghiệp Pháp quốc và việc ông sẵn lòng dốc mình cho sá»± phát triển của Pháp đã Ä‘Æ°a sá»­ gia Hà Ná»™i đến sá»± phán xét rằng “kẻ hợp tác” học thức này là má»™t “con ngÆ°Æ¡Ì€i phản bá»™i dân tá»™c, tay chân của boÌ£n cáo giaÌ€ thÆ°Ì£c dân” [32] . Những phê phán chỉ trích chống lại TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký từ phía các cây bút Hà Ná»™i là Ä‘iều có thể thấy trÆ°á»›c. Tuy nhiên, theo những phân tích ban đầu, việc họ lên án Phan Thanh Giản lại có vẻ khó lý giải hÆ¡n. Là má»™t người Ä‘á»— đại khoa trong khuôn khổ giáo duÌ£c truyền thống, cuá»™c đời Phan Thanh Giản cống hiến vô tÆ° cho nhà nÆ°á»›c này mà không hề quan tâm đến lợi ích cá nhân - vốn là thông lệ vá»›i nhiều ngÆ°Æ¡Ì€i đỗ Ä‘aÌ£t ra làm quan. Phan Thanh Giản là người Việt Nam đầu tiên xuất thân từ Nam Bá»™ đã đậu cao trong kỳ thi Đình tổ chức tại Huế, năm 1826 [33] . Toàn bá»™ sá»± nghiệp của ông cho đến thời kỳ thá»±c dân bắt đầu dường nhÆ° là má»™t minh chứng cho những nhân vật đáng ngưỡng má»™ nhất trong hệ thống quan lại. Thời trẻ ông đã biểu hiện má»™t cách ấn tượng đức hiếu thuận của mình với việc cùng cha chịu vòng lao lý, theo phán quyết dành cho thân phuÌ£ ông [34] Mức Ä‘á»™ hiếu thuận tÆ°Æ¡ng tá»± cÅ©ng được Phan Thanh Giản thể hiện bằng việc chấp nhận không phàn nàn phán quyết của vua Minh Mạng rằng quan lại phải phục vụ nhÆ° kẻ bề tôi, sau khi ông Ä‘Æ°a ra những lời khuyên Ä‘i ngÆ°Æ¡Ì£c lại vá»›i nguyện Æ°á»›c của bề trên. Tuy nhiên sau Ä‘ó Phan Thanh Giản Ä‘Æ°Æ¡Ì£c phuÌ£c chức với những phẩm hàm ngày má»™t cao hÆ¡n. Có thể Ä‘oán định rằng sá»± không may mắn nhất của cuá»™c đời Phan Thanh Giản là việc ông vẫn là người quan trọng và dũng khí trong triều đình Huế khi Pháp tấn công Việt Nam, khởi đầu là năm 1858. Vá»›i tÆ° cách má»™t viên quan kỳ cá»±u nhất trong triều, ông khuyên nên chấp nhận nhượng bá»™ Pháp. Có nhiều ghi chép về sá»± dao Ä‘á»™ng và lúng túng thể hiện phản ứng của triều đình Huế trÆ°á»›c thách thức má»›i của ngoại bang đối vá»›i chủ quyền đất nÆ°á»›c [35] . Phan Thanh Giản thuá»™c số những người khuyên nhượng bá»™, phản đối kháng cá»±, và ông đã thay mặt triều đình Huế tham gia vào những cuá»™c thÆ°Æ¡ng thuyết cả ở Việt Nam và Pháp. Hệ quả là Phan Thanh Giản được chỉ định làm đại diện cho triều đình Huế ở các tỉnh Nam Bá»™ - An Giang, Hà Tiên, và VÄ©nh Long - những địa danh không thuá»™c quyền kiểm soát của Pháp trÆ°á»›c năm 1862. Ông đảm nhiệm trọng trách này năm 1867 khi Đô đốc La Grandière, theo sáng kiến cá nhân, xúc tiến hoàn thành công cuá»™c chính phục Nam Việt Nam [36] . Cho rằng kháng cá»± là vô ích, Phan Thanh Giản để La Grandière vào chiếm ba tỉnh miền Tây Nam Bá»™. Song cho rằng việc mình Ä‘ang laÌ€m đã phụ lòng hoàng đế, ông đã theo cách truyền thống là tá»± tận. Sá»± tận tâm và bảng công tích đã giúp ông nhận được sá»± đối xá»­ đầy cảm thông từ các sá»­ gia miền Nam [37] . NhÆ°ng việc ông theo chính sách nhượng bá»™ và thất bại của ông trong việc chống lại bÆ°á»›c tiến của Pháp năm 1867 đã khiến Phan Thanh Giản bị các cây bút hiện đại miền Bắc lăng mạ là “kẻ phải chịu toàn bá»™ trách nhiệm về hành vi bán nÆ°á»›c… ông mang tinh thần và thái Ä‘á»™ của kẻ đầu hàng trong triều đình Huế” [38] . CoÌ€n bài viết này quan tâm đến việc trình bày cÆ¡ sở Ä‘i ngược lại những phán quyết dành cho TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản và làm rõ những quan Ä‘iểm trái ngược nhau của các cây bút hoạt Ä‘á»™ng trong các môi trường tÆ° tưởng khác nhau về hai nhân vật này. Mặc dù không có cÆ¡ há»™i nào dành cho sá»± phán xét có ý nghÄ©a liên quan đến việc quy công tá»™i hình thành trong phạm vi tÆ° tưởng, việc phân rẽ quan Ä‘iểm liên quan đến hai nhân vật Việt Nam thế ká»· 19 đặt ra những vấn đề liên quan đến bất kỳ cố gắng nào trong việc tạo ra má»™t lý giải mang tính dân tá»™c về thời kỳ thá»±c dân của lịch sá»­ Việt Nam. Quan Ä‘iểm này được làm rõ bởi những tÆ° liệu khác nữa về má»™t vài phÆ°Æ¡ng diện gây tranh luận về sá»± nghiệp của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản. Là má»™t tín đồ Công giáo từ lúc sinh ra, TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký Ä‘Æ°Æ¡ng nhiên xa cách về nhiều mặt vá»›i những ngÆ°Æ¡Ì€i đồng hÆ°Æ¡ng. Quan Ä‘iểm coi tín đồ Công giáo Việt Nam “là kẻ xa lạ giữa quê hÆ°Æ¡ng mình” thường xuyên được nhấn mạnh trong những bình phẩm của các nhà quan sát khung cảnh thá»±c dân Pháp thời kỳ đầu [39] . Tuy nhiên, việc nhấn mạnh vào tính chất dépaysé (diÌ£ chủng) của tín đồ Công giáo Việt Nam chắc chắn là má»™t kiểu định kiến có thật trong trường hợp TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký. Đặc biệt, quan Ä‘iểm của ông về hiện trạng Việt Nam dường nhÆ° đồng Ä‘iệu vá»›i thái Ä‘á»™ của nhiều đồng bào không theo Công giáo giáo trong thời kỳ thá»±c dân - những người từ bỏ quan niệm về má»™t thể chế Khổng giáo. ThÆ° từ của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký làm rõ cách thức mà theo đó ông tin rằng việc hồi sinh cần thiết cho toàn bá»™ nÆ°á»›c Việt phải đến nhÆ° hệ quả của sá»± hiện diện của thá»±c dân Pháp. Không nÆ¡i nào quan Ä‘iểm này gây ấn tượng hÆ¡n là chuyến Ä‘i Bắc Kỳ năm 1876 của ông. Chuyến thăm này, và việc nó cuốn ông vào công việc chuẩn bị cho bản phúc triÌ€nh thúc giục mở rá»™ng quyền lá»±c của Pháp ở Bắc Kỳ là mục tiêu đặc biệt của những phê phán từ các cây bút miền Bắc [40] . Gần nhÆ° không có một phần Ä‘áng chú ý nào trong báo cáo nhằm kết án các đạo hữu của ông tại Bắc Kỳ, những ngÆ °á»i ông coi là phải chịu trách nhiệm về việc để cho những rối loạn hoành hành. Theo quan Ä‘iểm của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký, tình trạng rối loạn này đòi hỏi sá»± can thiệp của Pháp. Trong má»™t bình luận ông nói: “Tôi quả quyết rằng triều đình Huế bất lá»±c trong việc thá»±c thi công việc to lá»›n này và rằng má»™t mình Pháp có thể vá»±c dậy quốc gia Ä‘ang suy sụp này”. Quan Ä‘iểm của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh ký về má»™t nÆ°á»›c Việt Nam Ä‘ang suy sụp không chỉ có mặt trong má»™t báo cáo này. Trong má»™t trường hợp khác, ông viết về tầm quan trọng vô cùng to lá»›n của chữ quốc ngữ bởi vai trò mà việc Latin hoá tiếng Việt có thể đảm nhận để tạo ra cÆ¡ há»™i cho “xứ sở nghèo khốn không được thừa kế này… bÆ°á»›c vào cá»™ng đồng các dân tá»™c và hệ quả to lá»›n mà phÆ°Æ¡ng Tây Ä‘em lại cho thế giá»›i” [41] . Xem Việt Nam nhÆ° “má»™t quốc gia Ä‘ang suy sụp” và nhÆ° “má»™t xứ sở không Ä‘Æ°Æ¡Ì£c thừa kế” khi ông chuẩn bị cho những đối thoại năm 1870, TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký dường nhÆ° đã bá»™c lá»™ những quan Ä‘iểm rất giống vá»›i những tuyên ngôn sẽ được cất lên vào đầu thế ká»· 20 trong cuá»™c tranh luận về mục tiêu và phÆ°Æ¡ng thức của chủ nghÄ©a dân tá»™c Việt Nam. Ở thời kỳ thứ hai này, vấn đề quan hệ Việt Nam vá»›i Trung Quốc là cốt yếu và việc giảm bớt những tác Ä‘á»™ng của văn hoá Trung Hoa đã được tranh luận rất gay gắt [42] . Việc hiện thá»±c hoá sá»± tÆ°Æ¡ng đồng về tÆ° duy này đặt ra giả thuyết về má»™t tiếp cận khác đối vá»›i việc tìm hiểu sá»± hợp tác của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký vá»›i chế Ä‘á»™ Pháp từ quan Ä‘iểm của các sá»­ gia Hà Ná»™i. Không tranh luận về vấn đề rất có giá trị về việc liệu sá»± hợp tác này có đáng mong muốn hay không, việc mô tả con đường TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký, dù là má»™t tín đồ CÆ¡ đốc giáo và là viên chức cho người Pháp, nằm trong phạm vi nhận thức của những hậu bối từ bỏ hệ thống cổ truyền Việt Nam bị tÆ° tưởng Trung Hoa thống trị, vá»›i niềm say mê viễn cảnh má»›i về tÆ°Æ¡ng lai. Việc TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký là khác thường trong số những người Việt Nam gắn bó vá»›i bá»™ máy hành chính Pháp những năm đầu thá»±c dân cần phải có những tranh luận cụ thể. Tuy nhiên, có những trường hợp nhất định dành cho những người khác có cùng quan Ä‘iểm vá»›i TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký [43] . Trong khi những cuá»™c tranh cãi lịch sá»­ diá»…n ra xung quanh quãng đời thành niên của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký, thì những năm cuối đời của sá»± nghiệp làm quan của Phan Thanh Giản và nhất là việc ông trao ba tỉnh miền Tây Nam Bá»™ cho Pháp năm 1867 lại là mục tiêu của những chỉ trích từ các sá»­ gia Hà Ná»™i. Quyết định trao VÄ©nh Long, An Giang và Hà Tiên của Phan Thanh Giản phải được nhìn trong bối cảnh do dá»± của triều đình Huế. Chính sách của Việt Nam đối vá»›i Pháp được hình thành một cách cẩn trọng nhất, sau những thất bại quân sá»± năm 1861. Triều đình dường nhÆ° vẫn tin rằng vào năm 1866 và 1867 có thể chuá»™c lại những phần đất Nam Bá»™ đã mất bằng bồi thường và cách nghÄ© này đã ngăn cản những cuá»™c đối đầu quân sá»±. Chính trong bầu không khí đó Phan Thanh Giản đã được chỉ định laÌ€m Kinh lÆ°Æ¡Ì£c sứ những tỉnh không bị chiếm đóng. Thiếu những chỉ dẫn sáng suốt và am hiểu thời thế, Phan Thanh Giản tìm, nhÆ°ng bị từ chối, cÆ¡ há»™i từ nhiệm [44] . Vì thế ông vẫn Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm khi Đô đốc La Grandière tuyên bố ý định chiếm đóng tức thì các tỉnh miền Tây [45] . Cuá»™c chiếm đóng tức thì này đặt ra má»™t lá»±a chọn Ä‘au xót cho Phan Thanh Giản, người ý thức được sá»± hÆ¡n hẳn của Pháp về quân sá»± và sá»± yếu kém của quân Ä‘á»™i Việt Nam - Ä‘á»™i quân chỉ có thể tạo ra vài cuá»™c kháng cá»±. Truyền thống đổ lên Phan Thanh Giản gánh nặng Ä‘au Ä‘á»›n về sá»± lá»±a chọn mà khi phải làm ông đã nói đến những yêu cầu đối lập nhau về lòng trung quân và mối quan tâm mà ông đòi hỏi phải có đối vá»›i sá»± bình an của những người dÆ°á»›i quyền ông [46] . Quyết định trao đất của Phan Thanh Giản trong cuá»™c đối mặt vá»›i thế lá»±c Æ°u đẳng hÆ¡n, có thể phán Ä‘oán là đã tạo ra nguyên nhân của sá»± phê phán từ các sá»­ gia miền Bắc - những người rất coi trọng công cuộc kháng Pháp. Quyết định tá»± tận sau đó của ông do hối hận về những hành vi của mình, theo chuẩn má»±c của triều đình Huế mà ông coi là lý tưởng, không thể sửa chữa cho những lá»—i lầm của ông. CÆ¡ sở nữa của những tranh cãi là những di vật Phan Thanh Giản gá»­i lại cho hoàng đế và các quan trong vùng ông cai quản ngay trÆ°á»›c khi ông qua đời, và lời khuyên ông để lại cho các con. Theo những ká»· vật của ông, Phan Thanh Giản muốn nói rằng đối mặt vá»›i tính chất bất khả đối kháng của lá»±c lượng Pháp ở Việt Nam triều đình không có cách lá»±a chọn nào khác ngoài việc Ä‘i đến những thoả thuận vá»›i quân viá»…n chinh [47] . Lời khuyên của Phan Thanh Giản để lại cho các con thậm chí còn là vấn đề gây tranh cãi hÆ¡n nhiều. Má»™t số sá»­ gia lập luận rằng viên quan sắp lâm chung này muốn con cháu mình không bao giờ hợp tác vá»›i quân xâm lược Pháp [48] . Tuy nhiên, má»™t ghi chép của nhân chứng quan trọng người Pháp về cái chết của Phan Thanh Giản nhấn mạnh rằng giờ phút lâm chung viên quan này thuyết phục các con coi người Pháp là “thầy” của mình [49] . Trong khi cẩn trọng vá»›i những ghi chép của người Pháp thế ká»· 19 về con đường phát triển ở Việt Nam luôn là Ä‘iều cần thiết thì rất khó gạt Ä‘i những phát ngôn của má»™t nhân chứng. Vấn đề mà Phan Thanh Giản phải đối diện vào những tháng cuối cùng của cuá»™c đời ông rất phức tạp, và trong phạm vi bổn phận của mình và những hành vi lý tưởng của má»™t viên quan hầu nhÆ° nằm ngoài khả năng giải quyết. Việc ông quyết định trao đất đã tính đến thế lá»±c của Pháp và lợi ích của những người dân mà ông chăn dắt. Trừ khi phán xét lịch sá»­ được hình thành trong phạm vi thuần tuý của việc khao khát sá»± khá ng cá»±, dù phải trả giá ra sao, thì dường nhÆ° việc thừa nhận thế lưỡng phân mà Phan Thanh Giản gặp phải là má»™t Ä‘iều thoả đáng. Khi phải Ä‘Æ°a ra má»™t quyết định, Phan Thanh Giản, vá»›i những di vật của mình, đã cho thấy giá»›i hạn mà ông nhìn thấy ở số phận riêng, số phận của xứ sở ông trong khuôn khổ Khổng giáo. Ông đã viết về sá»± hiện diện và uy lá»±c của nÆ°á»›c Pháp trong khuôn khổ ý muốn của thượng đế. Là đại diện tiêu biểu cho truyền thống tốt đẹp nhất của giá»›i quan lại, ông đã cố gắng xứng đáng vá»›i lý tưởng phụng sá»± của mình và ông đã thất bại. Thời gian lÆ°u trú ngắn ngủi của ông ở phÆ°Æ¡ng Tây đã Ä‘em lại cho ông má»™t số hiểu biết về khả năng vật chất của châu Âu và ông đã vô cùng sá»­ng sốt trÆ°á»›c những Ä‘iều mắt thấy. Trong cuá»™c chống chọi cuối cùng của ông vá»›i sá»± hiện diện của Pháp và đòi hỏi của lòng trung quân, Phan Thanh Giản đã đối mặt vá»›i những khó khăn vi tế nhất. Cố gắng của ông nhằm có được sá»± dàn xếp vá»›i những đòi hỏi mâu thuẫn nhau của tình thế bấy giờ rốt cục đã thất bại. Điều đó phản ánh sâu sắc những vấn đề đặt ra ở cấp Ä‘á»™ dân tá»™c bởi má»™t nÆ°á»›c Việt Nam thời Phan Thanh Giản. Việc tìm hiểu sÆ¡ qua TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản nhấn mạnh nhiều vấn đề cần phải được giải quyết bằng việc tìm cách tái lý giải lịch sá»­ Việt Nam vào ná»­a sau thế ká»· 19. Chắc chắn là hiện vẫn còn những tồn tại nhÆ° sÆ°Ì£ không thoả Ä‘áng của những cuốn sá»­ Pháp kiểu nhÆ° vậy và những hồi ức được viết trong những năm ngay sau thời kỳ chinh phục. Song má»™t phán xét của lịch sá»­ Việt Nam coi kháng cá»± nhÆ° má»™t thÆ°á»›c Ä‘o phẩm hạnh cÅ©ng bao hàm những nguy cÆ¡ xuyên tạc nghiêm trọng tÆ°Æ¡ng tá»±. Xã há»™i ở mọi xứ sở và trong mọi thời đại đều tìm kiếm những bậc anh hùng để tôn vinh. Theo lời cáo nổi tiếng thế ká»· 15, Việt Nam “hào kiệt đời nào cÅ©ng có”. Nhận định này cÅ©ng có thể áp dụng cho thế ká»· 19. Má»™t đóng góp vÄ© đại của những trang viết gần đây hÆ¡n về Việt Nam là ná»— lá»±c thu hút sá»± chú ý đến các cá nhân những người hoặc bị bỏ quên hoặc chÆ°a được ngay cả các tác giả Pháp biết đến, và những người đã góp phần đáng kể vào việc chống lại bÆ°á»›c tiến của Pháp. Tuy nhiên, những vấn đề của sá»­ liệu nảy sinh từ học giá»›i chống Tây phÆ°Æ¡ng cÅ©ng là Ä‘iều có thật. Mặt khác, trong trường hợp TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký có má»™t nguy cÆ¡ thá»±c sá»± về việc không đủ hiểu biết về giá»›i hạn mà ở đó có những người Việt Nam thuá»™c nhóm hợp tác vá»›i địch, vá»›i Ä‘á»™ng cÆ¡ mang nhiều nét bản sắc Việt Nam nhÆ° sẽ diá»…n ra sau này, những nhà dân tá»™c chủ nghÄ©a hiện đại chối bỏ quá khứ Khổng giáo của Việt Nam [50] . Ở trường hợp Phan Thanh Giản, việc lên án quyết định trao đất của ông có nguy cÆ¡ gây ấn tượng rằng triều đình Việt Nam và những người phục vụ nó có thể đã có những chiến lược thay đổi về sá»± đối đầu. Khả năng về má»™t cuá»™c kháng cá»± ở quy mô rá»™ng Ä‘Æ°Æ¡ng thời, cho dù má»™t cuá»™c kháng cá»± nhÆ° vậy không ngăn cản được chính quyền Pháp đạt được mục đích của mình, đã bá»™c lá»™ trong trường hợp phong trào Cần VÆ°Æ¡ng và cuá»™c nổi dậy của Văn thân giữa những năm 1880 [51] . NhÆ°ng những bận tâm lịch sá»­ quá mức về khả năng Phan Thanh Giản có thể lá»±a chọn cái chết nhÆ° má»™t anh hùng, nếu không nhất thiết phải có ý nghÄ©a thì cái chết ở thế đứng sau cùng chống lại Ä‘á»™i quân của Đô đốc de La Grandière cÅ©ng gây nhiá»…u loạn sá»± chú ý bởi vấn đề trung tâm mà cả Phan Thanh Giản lẫn thể chế của ông gặp phải: vấn đề đối mặt không chỉ là lá»±c lượng quân sá»± hÆ¡n hẳn, mà còn là má»™t thách thức sâu xa đối vá»›i nền tảng tri thức và triết học của thể chế này. Do những lý giải mang tính dân tá»™c chủ nghÄ©a về các cá nhân và sá»± kiện sẽ thay đổi khi những bí mật quốc gia đến má»™t lúc nào đó được hé lá»™, nên ý nghÄ©a lịch sá»­ của cuá»™c đời và hành Ä‘á»™ng của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản có thể được mô tả là “dân tá»™c” hÆ¡n là “dân tá»™c chủ nghÄ©a”. Bất kỳ ghi chép nào ở thế ká»· 19 chọn Ä‘iểm nhấn là hình ảnh TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký vá»›i tÆ° cách má»™t “tay sai” không chỉ là má»™t miêu tả sai lệch về nhân cách má»™t con người mà sá»± hợp tác của ông vá»›i Pháp, trong tâm trí ông, không hề là tá»™i lá»—i [52] . Má»™t hình dung nhÆ° vậy cÅ©ng sẽ không đủ để mô tả má»™t nhóm nhỏ nhÆ°ng quan trọng những người Việt Nam đã chân thành tin rằng việc cứu vá»›t dân tá»™c mình nằm ở sá»± hợp tác vá»›i Pháp. Hẳn sẽ là phi lý để giả định rằng TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký là tiền thân về tri thức của Bùi Quang Chiêu, người sáng lập Đảng Lập hiến Nam kỳ, và các đạo hữu của ông, vào đầu những năm 1920 đã mang má»™t niềm tin chân thành vào khả năng giành Ä‘á»™c lập và lợi ích từ nền văn minh Pháp (Tây phÆ°Æ¡ng). Những năm tháng cuối cùng Phan Thanh Giản sống vào má»™t thời Ä‘iểm các giá trị truyền thống mà ông là má»™t đại diện xứng đáng đã phải chịu má»™t thá»­ thách ghê gá»›m. Quyết định sau rốt của ông là trao ba tỉnh miền Tây Nam Bá»™ cho La Grandière không phải là má»™t quyết định do khiếp sợ mà là quyết định từ sá»± nhận thức ra những vấn đề mà Việt Nam vấp phải trong cuá»™c đối mặt vá»›i Pháp. Vá»›i má»™t viên quan có trách nhiệm và kinh nghiệm, chỉ có má»™t nhận thức sâu sắc về sá»± yếu kém của trật tá»± hiện hành má»›i có thể Ä‘Æ°a lại má»™t chuyển hÆ°á»›ng căn bản nhÆ° vậy khỏi những hành vi đã được mặc nhận [53] . Sá»± chỉ trích Phan Thanh Giản về việc không thể chống lại Pháp đã Ä‘Æ¡n giản quá mức tình thế lưỡng phân bi kịch mà viên quan này phải đối mặt. Má»™t cách tiếp cận nhÆ° vậy sẽ lại thất bại khi nhận ra thế lưỡng phân cá nhân trong phạm vi mà sá»± chao đảo của triều đình đã mạnh hÆ¡n mong muốn bảo vệ đặc ân và bao hàm sÆ°Ì£ hoang mang chân thành về mẫu hình quá khứ có thể tạo ra hình mẫu hành Ä‘á»™ng cho hiện tại. Sử liệu Ä‘ang Ä‘Æ°Æ¡Ì£c bổ sung về nước Việt Nam thế ká»· 19 dường nhÆ° phản ánh những tìm kiếm của thế ká»· 20. Sá»± gần gÅ©i, trong phạm vi biên niên sá»­, và sức mạnh ghê gá»›m của cuá»™c cách mạng Việt Nam là những nhân tố sẽ góp phần vào việc tiếp tục quan tâm sâu sắc đến sá»± kháng cá»± trÆ°á»›c đây vá»›i thế lá»±c thá»±c dân ngoại bang. Sá»± phân định căn bản mà bài viết này thể hiện, trong quan hệ vá»›i má»™t mối quan tâm liên tục nhÆ° vậy đến sá»± kháng cá»±, là sá»± giả định mà má»™t kiểu tiếp cận nhÆ° vậy vá»›i lịch sá»­ Việt Nam có thể Ä‘i đến xuyên tạc nhiều chủ đề lịch sá»­ quan trọng xuyên suốt những bÆ°á»›c phát triển ở thế ká»· 19. Việt Nam ở thế ká»· 19, không hề khác Việt Nam ngày nay, đầy dãy những quan Ä‘iểm đụng Ä‘á»™ nhau. Sá»± thống nhất mong manh mà Hoàng đế Gia Long đạt được phụ thuá»™c vào việc triều đình không bị thế lá»±c phÆ°Æ¡ng Tây phản đối và không bị những quan niệm phÆ°Æ¡ng Tây gây phiền toái Ä‘i ngược lại tín Ä‘iều Khổng giáo. TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký và Phan Thanh Giản mang trọng trách lịch sá»­ phải làm sáng danh má»™t vài phÆ°Æ¡ng diện của phản ứng dân tá»™c Việt Nam trong cuá»™c đối mặt vá»›i sá»± chiếm đóng của thá»±c dân Pháp. Trong phản ứng của Phan Thanh Giản người ta có thể hiểu sá»± lúng túng nhÆ°ng đáng trân trọng của má»™t viên quan lâu năm, người mà bất chấp niềm tin sâu sắc của chính mình vẫn phải Ä‘i đến chá»— nghi ngờ sá»± khôn ngoan trong việc cố chống lại người Pháp bằng sức mạnh quân sá»±. Vá»›i tÆ° cách là đại diện cho nhóm thiểu số những người yếu thế, phản ứng của TrÆ°Æ¡ng VÄ©nh Ký trÆ°á»›c sá»± hiện diện của Pháp trá»™n lẫn sÆ°Ì£ ngưỡng má»™ tÆ° tưởng má»›i của phÆ°Æ¡ng Tây vá»›i niềm tin rằng chỉ có thông qua hiểu biết và tận dụng tri thức má»›i Việt Nam má»›i có thể lại trở thành má»™t nhà nÆ°á»›c kiêu hãnh thoát khỏi gánh nặng của lịch sá»­ quá khứ của chính mình. Không ai trong số hai con người này là nhân vật cô lập ở thời đại mình, và phản ứng của họ trÆ°á»›c sá»± can thiệp ngoại bang phản ánh tính cách con người cá nhân họ nhiều hÆ¡n. Không thua kém TrÆ°Æ¡ng Định, vị lãnh tụ kháng chiến chống lại Pháp cho đến hÆ¡i thở cuối cùng, cuá»™c đời và nhân sinh quan của hai con người này tạo nên phần quan trọng của hiện thá»±c phức tạp của Việt Nam thế ká»· 19. BaÌ€i viết naÌ€y laÌ€ bản chỉnh sửa tÆ°Ì€ một báo cáo triÌ€nh baÌ€y taÌ£i Hội thảo Quốc tế về LiÌ£ch sử châu Á tổ chức taÌ£i ĐaÌ£i hoÌ£c Malaya, KualaLumpur, ngaÌ€y 5 tháng 8 năm 1968. Milton E. Osborne laÌ€ Phó Giáo sÆ° LiÌ£ch sử taÌ£i ĐaÌ£i hoÌ£c Monash, Australia. TÆ° liệu trong baÌ€i viết naÌ€y dÆ°Ì£a trên những bản ghi chép tham khảo taÌ£i Paris vaÌ€ SaÌ€i GoÌ€n. Tác giả cảm Æ¡n sÆ°Ì£ taÌ€i trÆ¡Ì£ của Carnegie Corporation, New York thông qua DÆ°Ì£ án London-Cornell của ĐaÌ£i hoÌ£c Cornell. Tác giả tÆ°Ì£ chiÌ£u trách nhiệm về những nhận Ä‘iÌ£nh của miÌ€nh vaÌ€ những quan Ä‘iểm Ä‘Æ°Æ¡Ì£c triÌ€nh baÌ€y trong baÌ€i viết. Bản tiếng Việt © 2008 talawas [1]. Về tóm tắt sÆ°Ì£ phát triển của sử liệu Việt Nam, xin xem P. J. Honey, “Modern Vietnamese Historiography” (Sử liệu Việt Nam hiện Ä‘aÌ£i) trong tác phẩm Historians of South-East Asia (Các sử gia Đông Nam Á) do D.G.E. Hall biên soaÌ£n, London, 1961, tr.94-104. Ghi chép cuÌ£ thể về con số vaÌ€ viÌ£ trí của những sử liệu Việt Nam thế kỷ 19 coÌ€n sót laÌ£i do R.B. Smith cung cấp trong “Sino-Vietnamese source for the Nguyen period: an introduction” (Giới thiệu nguồn tÆ° liệu Hán Việt về thÆ¡Ì€i nhaÌ€ Nguyễn), Bulletin of the School of Oriental and African Studies XXX, 3 (1976), 600-621. [2]. LÆ°Æ¡Ì£c ghi hữu ích nhất của sử liệu Pháp liên quan đến Việt Nam thÆ¡Ì€i thÆ°Ì£c dân do J. Chesneaux cung cấp trong “French Historiography and the Evolution of Cononial Vietnam” (Sử liệu Pháp vaÌ€ sÆ°Ì£ tiến triển của nước Việt Nam thÆ¡Ì€i thÆ°Ì£c dân), Historians of Sout-East Asia, tr.234-244. Chesneaux laÌ€m ngÆ°Æ¡Ì€i ta chú ý đến cách maÌ€ những trang viết của ngÆ°Æ¡Ì€i Pháp về Việt Nam không chỉ quá quan tâm đến ngÆ°Æ¡Ì€i Pháp vaÌ€ các chính sách của Pháp, maÌ€ coÌ€n phớt lÆ¡Ì€ những vấn đề xã hội kinh tế thiết yếu trong liÌ£ch sử Việt Nam hiện Ä‘aÌ£i. [3]. Chi tiết nhất Ä‘ã Ä‘Æ°Æ¡Ì£c xuất bản về cuộc Ä‘Æ¡Ì€i TrÆ°Æ¡ng Vĩnh Ký laÌ€ Pétrus J.-B. Truong Vinh-Ky 1837-1898 của J. Bouchot, Saigon, 1927. Một bản tiểu sử vắn tắt do Khổng Xuân Thu cung cấp trong Truong Vinh Ky 1837-1898, Saigon, 1958. Tác giả Ä‘ã tham khảo hồ sÆ¡ cá nhân của TrÆ°Æ¡ng Vĩnh Ký, S.L. 1972 “Dossier induviduel de M. Pétrus Truong Vinh-Ky, Professeur de langues orientales, 1868-1895” trong LÆ°u trữ Việt Nam Cộng hoÌ€a taÌ£i SaÌ€i GoÌ€n. [4]. Tập hÆ¡Ì£p chi tiết nhất những tÆ° liệu về cuộc Ä‘Æ¡Ì€i Phan Thanh Giản Ä‘ã Ä‘Æ°Æ¡Ì£c xuất bản có trong baÌ€i của Daudin “Biographie de Phan Thanh Gian, 2e ambassadeur en Frence en 1863 (1796-1867) (Tiểu sử Phan Thanh Giản, phó sứ Việt Nam taÌ£i Pháp năm 1863), Bulletin de la Société des Etudes Indochinoises, XVI, 2 (1941), 11-128. Một bản tiểu sử bằng tiếng Việt do Nuyễn Xuân Phổ cung cấp laÌ€ Phan Thanh Gian 1796-1867, Saigon 1957. [5]. C. Maybon, Histore modern du pays d’Annam (1592-1820) (LiÌ£ch sử hiện Ä‘aÌ£i xứ An-nam), Paris 1919, chÆ°Æ¡ng V vaÌ€ VI. Tác giả, ở các trang 183 vaÌ€ 184, miêu tả sức maÌ£nh vaÌ€ sÆ°Ì£ gan daÌ£ của anh em Tây SÆ¡n, song cho thấy rõ sÆ°Ì£ thiếu coi troÌ£ng nguồn gốc xuất thân của hoÌ£. Chính viÌ€ Maybon ủng hộ những muÌ£c Ä‘ích của Pháp maÌ€ ông daÌ€nh cuốn sách naÌ€y cho Albert Sarraut, cÆ°Ì£u ToaÌ€n quyền Pháp taÌ£i Đông DÆ°Æ¡ng vaÌ€ laÌ€ Bộ trưởng Bộ Thuộc Ä‘iÌ£a vaÌ€o thÆ¡Ì€i Ä‘iểm cuốn sách naÌ€y ra Ä‘Æ¡Ì€i. [6]. Việc dán nhãn cho anh em Tây SÆ¡n laÌ€ những kẻ nổi loaÌ£n laÌ€ cần thiết cho quan Ä‘iểm Pháp chính thống chủ trÆ°Æ¡ng rằng việc Pháp chinh phuÌ£c Nam Bộ những năm 1858 vaÌ€ 1867, nhÆ°ng Ä‘Æ°Æ¡Ì£c gắn , tuy lỏng lẻo, với sÆ°Ì£ năng động của Pigneau de Béhaine, cố vấn sứ bộ Pháp cho HoaÌ€ng đế Gia Long trong tÆ°Æ¡ng lai. Việc minh Ä‘iÌ£nh cho “quyền” của ngÆ°Æ¡Ì€i Pháp ở Việt Nam, bao haÌ€m sÆ°Ì£ tin cập Ä‘áng kể vaÌ€o báo cáo daÌ€i, duÌ€ đôi khi không chắc chắn, về những tiếp xúc tôn giáo, thÆ°Æ¡ng maÌ£i vaÌ€ chính triÌ£ với xứ naÌ€y. ChÆ°Æ¡ng mở đầu vắn tắt của L’Indo-Chine contemporaine: Cochinchine, Cambodge, Tonkin, Annam (Đông DÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng Ä‘aÌ£i: Nam KyÌ€, Campuchia, Bắc KyÌ€, Trung KyÌ€), 2 tập, Paris 1885, quyển I, tr.1-7, của A. Bouinais vaÌ€ A. Paulus, laÌ€ một ví duÌ£ cho lối tiếp cận naÌ€y. [7]. Dưới triều Quang Trung (1788-1792), Ä‘ã có một Ä‘iều tra về trước baÌ£ đất Ä‘ai vaÌ€ laÌ€ giai Ä‘oaÌ£n tích cÆ°Ì£c trong việc sáng tác bằng chữ Nôm. Để có thêm những nhận Ä‘iÌ£nh về hoaÌ€ng đế Quang Trung có trước nhiều nhận Ä‘iÌ£nh laÌ£i gần đây, xin xem Trần TroÌ£ng Kim, Việt Nam sử lÆ°Æ¡Ì£c, SaÌ€i GoÌ€n 1964, tr.380. Cuốn sách naÌ€y xuất bản lần đầu năm 1928, vaÌ€ tÆ°Ì€ Ä‘ó vẫn cÆ°Ì£c kyÌ€ phổ biến. [8]. Lê ThaÌ€nh Khôi, Le Vietnam: histoire et civilisation (Việt Nam: liÌ£ch sử vaÌ€ văn minh, Paris, 1955), tr.311. Không khó khăn khi kết luận rằng quan Ä‘iểm của Lê ThaÌ€nh Khôi về vai troÌ€ của nông dân trong việc ủng hộ cuộc nổi dậy Tây SÆ¡n ở một chÆ°Ì€ng mÆ°Ì£c naÌ€o Ä‘ó Ä‘ã phản ánh quan Ä‘iểm duy vật của ông về liÌ£ch sử vaÌ€ thiện cảm của ông với những thaÌ€nh công của Việt Minh giai Ä‘oaÌ£n sau 1946. [9]. Nhận Ä‘iÌ£nh sau đây rút tÆ°Ì€ Phan Khoang, Việt Nam Pháp thuộc sử, SaÌ€i GoÌ€n, 1961, tr.129: “Vũ khí chiến tranh laÌ€ gÆ°Æ¡m, giáo, Ä‘aÌ£i Ä‘ao, hỏa mai vaÌ€ súng” [10]. NhÆ° TrÆ°Æ¡ng Bửu Lâm Ä‘ã chỉ ra trong Patterns of Vietnamese Response to Foreign Intervention: 1858-1900 (Mô hiÌ€nh Ä‘áp trả của Việt Nam trước sÆ°Ì£ can thiệp của nước ngoaÌ€i) trên chuyên san số 11 của taÌ£p chí Southeast Asian Studies, Nguyễn TrÆ°Æ¡Ì€ng Tộ vaÌ€ những đề nghiÌ£ canh tân của ông vẫn Ä‘Æ°Æ¡Ì£c nghiên cứu kỹ lưỡng ở trang 18 vaÌ€ chú thích 77. VaÌ€ theo những chú thích khác nữa của TrÆ°Æ¡ng Bửu Lâm bất chấp mong mỏi cải cách, Nguyễn TrÆ°Æ¡Ì€ng Tộ vẫn mang một thế giới quan truyền thống. Một nhận Ä‘iÌ£nh nữa về Nguyễn TrÆ°Æ¡Ì€ng Tộ, trên cÆ¡ sở đối lập với những đề nghiÌ£ cải cách của ông với sÆ°Ì£ lưỡng lÆ°Ì£ của vua TÆ°Ì£ Đức, xin xem BuÌ€i Quang TuÌ€ng, Nước Việt Nam trên con Ä‘Æ°Æ¡Ì€ng suy vong, SaÌ€i GoÌ€n, 1958, tr.11. BaÌ€i viết naÌ€y vốn xuất hiện trên Nguyệt san văn hóa Á châu, số 3, tháng 6 năm 1958. [11]. BuÌ€i Quang TuÌ€ng, Nước Việt Nam trên con Ä‘Æ°Æ¡Ì€ng suy vong. [12]. Đã dẫn, tr.20. [13]. Phan Khoang, Việt Nam Pháp thuộc sử, tr.117. [14]. Niềm ngưỡng mộ daÌ€nh cho chiÌ£ em TrÆ°ng Trắc TrÆ°ng NhiÌ£ trong liÌ£ch sử Việt Nam laÌ€ một minh hoÌ£a Ä‘áng chú ý cho vấn đề naÌ€y. Xin xem BuÌ€i Quang TuÌ€ng, “Le souleÌ€vement des soeurs Trung aÌ€ travers les textes et le folklore vitenamien” (Cuộc nổi dậy của chiÌ£ em TrÆ°ng Trắc TrÆ°ng NhiÌ£ qua văn bản vaÌ€ truyền thuyết dân gian Việt Nam), Bulletine de la Société des Etudes Indochinoise XXXXVI, I (1961), tr. 69-85. [15]. Xin xem, chẳng haÌ£n, Hồ Chí Minh, Tuyển tập, 4 tập, HaÌ€ Nội (1961-62), tập II, tr.152. [16]. BuÌ€i Quang TuÌ€ng, Nước Việt Nam trên con Ä‘Æ°Æ¡Ì€ng suy vong, tr.16-17. VaÌ€ Khuyết danh : “Kỷ niệm một trăm năm ngaÌ€y mất của TrÆ°Æ¡ng ĐiÌ£nh”, Nghiên cứu liÌ£ch sử, số 65, tháng 7 năm 1964. Lý lẽ cho rằng việc kháng cÆ°Ì£ Pháp thế kỷ 19 phản ánh chủ nghĩa dân tộc Việt Nam Ä‘Æ°Æ¡Ì£c TrÆ°Æ¡ng Bửu Lâm triÌ€nh baÌ€y một cách huÌ€ng hồn trong phần dẫn nhập cho công triÌ€nh Patterns of Vietnamese Response to Foreign Intervention: 1858-1900. Theo tác giả baÌ€i viết naÌ€y thuật ngữ “chỉ nghĩa dân tộc” khi Ä‘Æ°Æ¡Ì£c áp duÌ£ng cho việc kháng cÆ°Ì£ laÌ£i Pháp, cho duÌ€ Ä‘Æ°Æ¡Ì£c bổ trÆ¡Ì£ bằng tÆ°Ì€ “truyền thống”, vẫn tiềm taÌ€ng sÆ°Ì£ nhầm lẫn. HiÌ€nh thái bản sắc dân tộc Ä‘ó hiện diện trong cộng đồng Việt Nam thế kỷ 19 Ä‘i ra ngoaÌ€i cuộc tranh luận naÌ€y. HÆ¡n nữa, nghiên cứu của Georges Coulet, Les société scretes en terre d’Annam (Những tổ chức bí mật ở đất An-nam), rải rác trong nhiều trang, thu hút sÆ°Ì£ chú ý đến bản chất liên Việt của hoaÌ£t động chống Pháp thế kỷ 19 ở những tổ chức bí mật của Việt Nam. Tuy nhiên, một trÆ°Æ¡Ì€ng hÆ¡Ì£p thuyết phuÌ£c maÌ£nh cho gÆ¡Ì£i ý rằng chủ nghĩa dân tộc thế kỷ 20 mang nhiều khái niệm rất khác với bản sắc dân tộc trước Ä‘ó, cho duÌ€ chủ nghĩa dân tộc hiện Ä‘aÌ£i phát triển vÆ°Æ¡Ì£t ra khỏi bản sắc trước Ä‘ó. [17]. Mai HaÌ£nh, “TrÆ°Æ¡ng ĐiÌ£nh”, Nghiên cứu liÌ£ch sử, 66, tháng 8 năm 1964, tr.59. [18]. Đã dẫn, tr.59. “Ông có vẻ ngoaÌ€i Æ°a nhiÌ€n, am hiểu binh thÆ° vaÌ€ laÌ€ tay súng cừ”. [19]. 2 tập, Paris, 1874. [20]. Đã dẫn, quyển I, tr.326. TrÆ°Æ¡ng ĐiÌ£nh cũng nhận Ä‘Æ°Æ¡Ì£c sÆ°Ì£ cảm thông tÆ°Ì€ các sử gia miền Nam. Xin xem, chẳng haÌ£n, Thái BaÌ£ch, Bốn viÌ£ anh huÌ€ng kháng chiến miền Nam, SaÌ€i GoÌ€n, 1957; Nguyễn Phúc Tân, A Modern History of Vietnam (1802-1954) (LiÌ£ch sử cận Ä‘aÌ£i Việt Nam 1802-1954, SaÌ€i GoÌ€n, 1966, tr.389-401. [21]. Những khái quát hóa về giá triÌ£ đối sánh của hoaÌ£t động liÌ£ch sử ở miền Bắc vaÌ€ miền Nam Việt Nam sẽ có nguy cÆ¡ cÆ°Ì£ tuyệt riêng. Một trÆ°Æ¡Ì€ng hÆ¡Ì£p laÌ€m minh chứng laÌ€ một chÆ°Æ¡ng triÌ€nh nghiên cứu Ä‘Æ°Æ¡Ì£c triển khai ở HaÌ€ Nội năng động hÆ¡n ở SaÌ€i GoÌ€n. [22]. Việc hÆ¡Ì£p tác với bộ máy haÌ€nh chính thÆ°Ì£c dân Pháp trước đây không phải laÌ€ vấn đề cần chỉ trích ở miền Nam nÆ¡i maÌ€ rất nhiều quan laÌ£i lâu năm Ä‘ã phuÌ£c vuÌ£ dưới thÆ¡Ì€i Pháp laÌ£i phuÌ£c vuÌ£ nhaÌ€ nước mới. Hậu duệ của các gia Ä‘iÌ€nh Việt Nam trở nên giaÌ€u có trong giai Ä‘oaÌ£n thÆ°Ì£c dân, mang quốc tiÌ£ch Pháp, vẫn có vai troÌ€ quan troÌ£ng trong giới trí thức SaÌ€i GoÌ€n trong nhiều năm sau 1954. <su Subscribe to: Posts (Atom) Followers Blog Archive ►  2009 (36) ►  April (8) ►  March (6) ►  February (11) ►  January (11) ▼  2008 (638) ►  December (32) ►  November (62) ►  October (62) ►  September (69) ►  August (52) ►  July (46) ►  June (52) ►  May (71) ▼  April (64) Entry for April 30, 2008 Entry for April 30, 2008 Entry for April 29, 2008 Entry for April 29, 2008 Entry for April 29, 2008 Entry for April 28, 2008 Entry for April 28, 2008 Entry for April 28, 2008 Entry for April 27, 2008 Entry for April 26, 2008 Entry for April 25, 2008 Entry for April 25, 2008 Entry for April 24, 2008 Entry for April 24, 2008 Entry for April 24, 2008 Entry for April 24, 2008 Entry for April 21, 2008 Entry for April 21, 2008 Entry for April 21, 2008 Entry for April 21, 2008 Entry for April 20, 2008 Entry for April 18, 2008 Entry for April 18, 2008 Entry for April 18, 2008 Entry for April 18, 2008 Entry for April 17, 2008 Entry for April 17, 2008 Entry for April 17, 2008 Entry for April 17, 2008 Entry for April 16, 2008 Entry for April 15, 2008 Entry for April 15, 2008 Entry for April 15, 2008 Entry for April 15, 2008 Entry for April 14, 2008 Entry for April 14, 2008 Entry for April 14, 2008 Entry for April 13, 2008 Entry for April 13, 2008 Entry for April 13, 2008 Entry for April 13, 2008 Entry for April 12, 2008 Entry for April 12, 2008 Entry for April 12, 2008 Thơ Tây Tạng 2 Entry for April 12, 2008 Thơ Juan Ramón Jiménez Entry for April 10, 2008 Entry for April 09, 2008 Entry for April 09, 2008 Entry for April 08, 2008 Thơ Tây Tạng Entry for April 07, 2008 Entry for April 06, 2008 Entry for April 06, 2008 Entry for April 05, 2008 Entry for April 05, 2008 Entry for April 03, 2008 Entry for April 03, 2008 Entry for April 02, 2008 Entry for April 02, 2008 Entry for April 02, 2008 Entry for April 01, 2008 Catch-22 ►  March (57) ►  February (47) ►  January (24) ►  2007 (646) ►  December (60) ►  November (70) ►  October (80) ►  September (44) ►  August (63) ►  July (62) ►  June (56) ►  May (60) ►  April (49) ►  March (46) ►  February (38) ►  January (18) ►  2006 (275) ►  December (14) ►  November (12) ►  October (27) ►  September (18) ►  August (8) ►  July (16) ►  June (20) ►  May (31) ►  April (38) ►  March (28) ►  February (22) ►  January (41) ►  2005 (3) ►  December (1) ►  October (1) ►  August (1) Links Blog trên Yahoo 360 Everywhere Land Nowhere land About Me Linh View my complete profile