Catch-22

Trích đoạn tiểu thuyết Catch-22 của Joseph Heller. Trong đoạn này phi công ném bom Yossanarian đến gặp bác sĩ Daneeka để xin ông này cho giải nhiệm khỏi bay tiếp. Doc Daneeka nêu ra một tình thế được gọi là Catch-22 (tạm dịch là Bẫy-22) trong quân đội, theo đó một người điên có thể không phải bay nhưng phải xin phép. Nhưng khi xin phép thì anh ta lại được coi là không bị điên và lại phải tiếp tục bay. Từ Catch-22 từ tiểu thuyết này đã được đưa vào từ điển để chỉ một số tình huống vòng tròn trong cuộc sống (ví dụ bạn phải có nhà mới có hộ khẩu nhưng để mua nhà thì bạn lại phải có hộ khẩu...)

...

Đó là một trò đùa kinh khủng, nhưng Doc Daneeka không hề cười cho tới khi Yossarian quay trở lại gặp ông sau một phi vụ khác và tiếp tục khẩn khoản đề nghị, dù không thực sự hy vọng thành công, được giải nhiệm. Doc Daneeka bật cười và rồi lại đắm chìm trong các vấn đề của bản thân mình, bao gồm cả Chief, người vừa mới ban sáng thách đố ông trong trò vật da đỏ, và Yossarian, người ngay luc đó quyết định sẽ trở nên điên khùng

‘Cậu phí thời giờ thôi,’ Doc Daneeka buộc phải bảo anh.

‘Ông không thể giải nhiệm một người bị điên à?’

‘Tất nhiên là có chứ. Tôi buộc phải làm. Có điều luật nói tôi phải giải nhiệm người điên.’

‘Thế tại sao ông không giải nhiệm tôi? Tôi điên mà. Hỏi Clevinger mà xem.’

‘Clevinger? Clevinger ở đâu? Cậu tìm Clevinger cho tôi và tôi sẽ hỏi hắn.’

‘Cứ hỏi bất kỳ ai cũng được. Họ sẽ nói cho ông biết là tôi bị điên.’

‘Họ đều điên.’

‘Vậy tại sao ông không giải nhiệm họ?’

‘Thế tại sao họ không yêu cầu tôi giải nhiệm họ?’

‘Bởi vì họ điên.’

‘Tất nhiên họ điên,’ Doc Daneeka trả lời. ‘Tôi chẳng vừa bảo cậu là họ điên đấy sao? Và cậu không thể để người điên quyết định việc cậu có điên hay không, có đúng không?’ Yossarian nhìn ông trầm ngâm và thử cách khác. ‘Thế Orr có điên không?’

‘Tất nhiên rồi,’ Doc Daneeka nói.

‘Ông có thể giải nhiệm cho hắn không?’

‘Tất nhiên. Nhưng trước hết hắn phải yêu cầu tôi đã. Đó là một phần của quy định.’

‘Thế tại sao hắn không yêu cầu ông?’

‘Bởi vì hắn điên,’ Doc Daneeka nói. ‘Hắn phải điên khi cứ tiếp tục bay chiến đấu sau tất cả những phi vụ nguy hiểm hắn đã thực hiện. Tất nhiên, tôi có thể giải nhiệm cho Orr. Nhưng trước hết hắn phải đề nghị với tôi.’

‘Đó là tất cả những gì hắn cần làm để được giải nhiệm?’

‘Đó là tất cả. Hãy để hắn đề nghị tôi.’

‘Và sau đó ông có thể giải nhiệm cho hắn?’ Yossarian hỏi.

‘Không. Sau đó tôi không thể giải nhiệm cho hắn.’

‘Ý ông là có một cái catch (bẫy?) ?’

‘Đúng là có một cái bẫy,’ Doc Daneeka trả lời. ‘Bẫy-22. Bất kỳ ai muốn được giải phóng khỏi nhiệm vụ chiến đấu sẽ không thực sự là người điên.’ Chỉ có một cái bẫy và đó là Bẫy-22, nêu rõ rằng sự e ngại tới an toàn bản thân mình trong điều kiện nguy hiểm là chứng tỏ thực tế và trực tiếp cho thấy một đầu óc suy lý. Orr điên khùng và có thể được giải nhiệm. Tất cả những gì hắn phải làm là yêu cầu; và ngay khi hắn vừa yêu cầu thì hắn cũng không còn điên nữa và sẽ phải tiếp tục bay thêm các phi vụ khác. Orr có điên mới bay thêm những phi vụ khác và hắn bình thường nếu hắn không bay thêm, nhưng nếu như hắn bình thường thì hắn phải tiếp tục bay. Nếu hắn bay thêm thì hắn điên khùng và không phải làm như vậy; nhưng nếu hắn không muốn tiếp tục bay thì hắn là người bình thường và lại phải bay. Yossarian thấy hết sức cảm động bởi sự đơn giản vô cùng của điều khoản này trong Bẫy-22 và huýt sáo một cách kính trọng.

‘’Có một cái bẫy, đó là Bẫy-22,’ anh nhận xét.

‘Là cái bẫy tốt nhất,’ Doc Daneeka đồng tình.

Yossarian nhận thấy rõ ràng tất cả sự hợp lý vòng quanh của nó. Sự chính xác tỉnh lược của những cặp nội dung hoàn hảo của điều luật này vừa duyên dá
ng vừa đáng kinh hãi, giống như là nghệ thuật hiện đại, đôi lúc Yossarian không chắc là anh nhìn thấy nó hay không, cũng giống như anh không bao giờ chắc về một tác phẩm nghệ thuật hiện đại hay về những con ruồi mà Orr nhìn thấy trong mắt của Appleby.