Entry for August 07, 2007

Nhân tiện copy luôn bài của Harold Bloom về cuốn Harry Potter:

Harold Bloom

Ba mươi nhăm triệu người mua sách có thể nhầm không? Có thể.

Nguyễn Thanh Sơn dịch

Cầm vũ khí ngăn chặn Harry Potter, ở thời điểm này, cũng như giống như Hamlet vung gươm ngăn chặn cả một đại dương bão tố. Dù có cố đứng chắn đại dương, anh cũng chẳng thể ngăn lại những đợt sóng. Hiện tượng anh hùng ca Harry Potter chắc chắn sẽ còn tiếp tục một thời gian nữa, giống như J. R. R.Tolkien ^[1] đã từng tung hoành một thời, trước khi nó tàn lụi.

Tờ báo chính thức cho cái thứ chả-mấy-văn hóa đang độc chiếm của chúng ta, tờ Thời báo New York, bị những cuốn sách về Potter làm giật mình đến nỗi nó phải tạo ra một chính sách mới cho những bài điểm sách vốn dĩ không văn chương lắm của nó. Thay vì để Harry Potter đẩy sách Grisham, Clancy, Crichton, King hay những cuốn tiểu thuyết phần lớn thuộc văn chương đại chúng ra khỏi danh mục những tác phẩm bán chạy, những tập sách về Pottter được đưa sang đứng đầu một danh mục sách dành riêng cho trẻ em. J. K. Rowling, nhà chép sử của Harry Potter, vì vậy có một nét thật riêng: cô ta đã thay đổi chính sách của những nhà chính sách.


Tầm tưởng tượng

Tôi vẫn đọc văn chương dành cho trẻ em mỗi khi tôi tìm được một chút giá trị nào đó, nhưng mãi tới tận gần đây mới đọc thử Rowling. Tôi vừa đọc xong 300 trang của tập đầu, Harry Potter và Hòn đá Phù thuỷ, được xem là quyển khá nhất trong cả đám. Dù cuốn sách không hay lắm, nhưng bản thân điều đó không phải tối quan trọng. Xem phim Nhà phù thủy xứ Oz ^[2] hay hơn cuốn sách cùng tên mà bộ phim chuyển thể, nhưng cuốn sách ấy còn có một óc tưởng tượng thực sự. Harry Potter và Hòn đá Phù thuỷ không có được điều này, nên người ta phải đi tìm lý do cho thành công của cuốn sách (và những tập tiếp theo) ở chỗ khác. Suy đoán kiểu vậy ắt phải đi kèm với một điều giải thích vì sao và làm thế nào mà sách Harry Pottter lại lôi cuốn và người ta lại khuyên bạn đọc nó

Cuốn Những ngày đi học của Tom Brown của Thomas Hughes, in năm 1857, chắc chắn là hình mẫu cho cuốn Harry Potter. Cuốn sách mô tả trường Rugby, hồi đó do Thomas Arnold kinh khiếp, mà bây giờ chủ yếu còn được nhớ đến chỉ vì ông này là cha của Matthew Arnold, một nhà thơ-nhà phê bình thời đại Victoria, làm hiệu trưởng. Nhưng cuốn sách của Hughes, mặc dù cũng khá đáng đọc, là chủ nghĩa hiện thực, chứ không phải tưởng tượng. Rowling đã chiếu Những ngày đi học của Tom Brown qua chiếc gương thần của Tolkien. Cái kết quả của sự pha trộn thời chinh chiến của một cậu học trò với sự vượt thoát khỏi những ràng buộc của những kiểm nghiệm thực tại đọc lên có vẻ kỳ dị đối với tôi, nhưng nó lại chính là thứ mà ngày nay hàng triệu trẻ em và bố mẹ chúng mong muốn và chào đón. .

Trong phần dưới đây, thỉnh thoảng tôi có thể chỉ ra những chỗ không thỏa đáng của Harry Potter. Nhưng tôi luôn luôn ghi nhớ rằng, người đọc Harry Potter là những người hoàn toàn chưa tiêu hóa những thức ăn cao cấp hơn, ví như Gió trong rặng liễu của Kenneth Grahame hay Alice của Lewis Carroll. Phải chăng thà để họ đọc Rowling còn hơn chẳng đọc gì cả?. Hay phải chăng họ sẽ tiến từ Rowling tới những lạc thú khó nuốt hơn?

Rowling mô tả hai nước Anh, một trần tục và một huyền ảo, phân chia không phải do giai cấp xã hội, mà do đặc điểm: những người "hoàn toàn bình thường" (xấu xa và ích kỷ), và những người nắm được phép phù thủy. Các phù thủy thật ra cũng thuộc giai cấp trung lưu như những người Muggles -những người bình thường, theo cách gọi của các phù thủy, bởi những người say mê phép thuật cũng gửi con cái họ tới Hogwarts, một trường giống như trường Rugby, nhưng ở đó người ta chỉ dậy phép phù thủy. Trường Hogwarts do Albus Dumbeldore- hình mẫu mà Rowling lấy từ nhân vật Gandalf của Tolkien-làm hiệu trưởng. Những nhà phù thủy tương lai trẻ tuổi này cũng giống như bất cứ một mầm non Anh quốc nào, chỉ có, có lẽ còn "mầm non" hơn thế nữa vì thể thao và chè chén là mối quan tâm hàng đầu của họ. (Tình dục hầu như không len chân vào vũ trụ của Rowling, ít nhất ở tập đầu.)

Harry Potter, giờ đây là người hùng của hàng triệu trẻ em và người lá»›n, được những người họ hàng Muggles đáng tởm của mình nuôi dạy, sau khi đôi phù thủy bố mẹ chú bị Voldemort, má»™t phù thủy xuất thân thầy pháp, sau này biến thành má»™t dạng hậu-con người, giết hại. Rowling không hé lá»™ cho chúng ta biết những phÃ
¹ thủy già đã trao chú bé tá»™i nghiệp Harry cho người dì và người dượng đạo đức giả của chú nhÆ° thế nào, nhÆ°ng đó là má»™t chi tiết khá, cho chúng ta thấy cái "nÆ°á»›c Anh kia" tầm thường ra sao. Họ trao chú phù thủy người hùng trong tÆ°Æ¡ng lai của họ cho những người họ hàng xấu xa của chú, hÆ¡n là để chú bên cạnh những phù thủy tốt bụng, những người biết chú là má»™t trong số họ.

Do vậy chú bé Harry phải chịu đau khổ vì sự đối xử hằn học của nhà Dursleys, những người nhiều tính Muggles nhất trong giống Muggles, và đứa con tàn ác của họ, cậu em họ Dudley. Ở vài trang đầu, chúng ta như đang xem bộ phim Tommy của Ken Russell, hay vở rock-opera của ban nhạc The Who, có điều chú bé Harry khôn trước tuổi này khỏe mạnh hơn Tommy nhiều. Là người sinh ra để mà sống sót, Harry chịu đựng được hết cho đến khi những phù thủy khác cứu cậu và gửi cậu đến Hogwarts, bước vào những ngày tháng đi học vinh quang của cậu.

Hogwarts mê hoặc rất nhiều những người hâm mộ Harry, có lẽ vì nó sống động hơn những trường mà chúng đang phải theo học, nhưng đối với tôi, trường học này thấy mệt mỏi hơn là tức cười. Những khi các phù thủy tương lai của Anh quốc không học cách đọc một câu thần chú, chúng dồn sự quan tâm vào một môn thể thao giao đấu kỳ quặc. Thật là một sự giải thoát khi đọc Harry anh dũng chịu đựng những thử thách của việc chống lại Voldemort, mà chàng trai trẻ đã xử lý một cách đáng khâm phục.

Ai đó có thể nghi ngờ một cách có lý việc Harry Potter và Hòn đá Pháp thuật có trở thành văn chương kinh điển dành cho trẻ em hay không, nhưng Rowling, bất chấp những chố yếu về mặt mỹ học trong tác phẩm của cô ta, ít nhất cũng đánh một dấu ấn của thiên niên kỷ trong nền văn hóa đại chúng của chúng ta. Công chúng đã gán cho cô ta một tầm quan trọng ghê gớm, sánh ngang với các ngôi sao nhạc rock, diễn viên điện ảnh, người dẫn chương trình truyền hình hay các nhà chính trị thành công. Văn chương của cô ta, nặng tính rập khuôn, không đòi hỏi nỗ lực gì từ phía người đọc cả. Lấy một trang sách bất kỳ -ví dụ như trang 4- của cuốn sách đầu tiên về Harry Potter, tôi đếm thấy bẩy thành ngữ dập khuôn, là bẩy cách diễn đạt khác nhau của một ý đơn giản ví dụ như câu "nó duỗi chân".

Vây nên đọc Harry Potter và Hòn đá Phù thuỷ ra sao? Phải thật nhanh chứ còn thế nào nữa, để có thể bắt ngay vào câu chuyện và kết thúc nó luôn. Thế sao lại còn phải đọc? Cứ cho là, nếu như bạn không bị thuyết phục để đọc cái gì đó khá hơn, thì thôi đọc sách của Rowling cũng được. Có giá trị giáo dục đáng kể nào trong sách của Rowling chăng? Hay trong sách của Stephen King? Đọc làm gì, nếu cái bạn đọc không làm giàu thêm trí tuệ hay tinh thần bạn. Như tôi biết, những phù thủy thật sự của Anh quốc, hay Mỹ, có thể cung cấp một nền "văn hóa khác" cho nhiều người hơn là chúng ta nhận biết.

Có thể lý do mà hàng triệu độc giả trước nay không thèm đọc sách thích Rowling vì họ cảm nhận được mong muốn chân thành của cô ta, muốn tham gia vào thế giới của cô ta, cho dù thế giới đó có tính tưởng tượng hay không. Có gì là xấu khi cô ta thoả mãn cơn đói nghiến ngấu cái phi thực tại. Ít nhất những người hâm mộ cô ta cũng tạm thời được giải phóng khỏi màn hình, để có thể không quên niềm hân hoan lật giở từng trang của một cuốn sách, bất cứ cuốn sách nào.


Những đứa trẻ thông minh

Mặc dù vậy tôi vẫn cảm thấy không thoải mái đối với cơn sốt Harry Potter này, và tôi hi vọng sự bất bình của tôi không phải là thói hợm hĩnh học giả, hay là nỗi buồn nhớ cho những dòng văn học viễn tưởng nhiều tính văn chương hơn đã lôi cuốn (liệu có thể nói) những đứa trẻ thông minh mọi lứa tuổi. Liệu ba mươi nhăm triệu độc giả và con cái họ có thể nhầm không? Có, họ đã nhầm, và sẽ còn tiếp tục nhầm lẫn nếu như họ còn tiếp tục kiên nhẫn với Harry Potter.

Một đống các tác phẩm không giá trị, cho cả người lớn và trẻ em, chất đầy lên các thùng rác của mọi thời đại. Vào lúc mà đánh giá của công chúng không khá hơn cũng không tồi hơn những lời tuyên bố của các nhà cổ vũ tư tưởng, những kẻ đã hủy diệt ngành nhân học, cái gì rồi cũng có thể. Chẳng bao lâu nữa, những nhà phê bình văn hóa, sẽ giới thiệu Harry Potter trong giáo trình của họ ở đại học, và Thời báo New York sẽ tiếp tục chứng tỏ đường lối đi xuống của họ trong chính sách "ngu hoá" công chúng mà họ dẫn dắt và đứng làm ví dụ đầu tiên.

Wall Street Journal, 7-11-2000

Thể thao-Văn hoá, 12.9.2003

Harold Bloom là giáo sư đại học Yale. Cuốn sách mới nhất của ông là Hamlet: Poem Unlimited, Riverhead Books, 2003

---

^[1]J.R.R. Tolkien (1892-1973): tác giả bộ truyện Chúa nhẫn.
^[2]The Wizard of Oz (1900), tác phẩm của nhà văn Mĩ Lyman Frank Baum (1856-1919), được đạo diễn Victor Fleming dựng phim năm 1939.

Nguồn: http://wrt-brooke.syr.edu/courses/205.03/bloom.html